ၡါဒီမ့ၢ်၀့ၢ်အဆံးကတၢၢ်တဖျၢၣ် လၢကယါကီၢ်စဲၣ်လီၤ. ၀့ၢ်ဖိဆံးဆံးလီၤအဲၣ်တဖျၢၣ်အံၤ ဘၣ်တၢ်က၀ီၤဃာ်အီၤလၢ က စၢၢ်လါဟ့တဖၣ်လီၤ. တုၤမ့ၢ်ဟါလီၤခီအဆၢကတီၢ်ဒီး ပကထံၣ်ဘၣ်ကရနံၣ်ပိာ်မုၣ်တဖၣ် ဟဲက့ၤလၢဃုး ၀ံဃုာ်ဒီး သ့ၣ်မုၣ်လၢကုပူၤ လၢအ၀ဲသ့ၣ်ထၢန့ၢ်၀ဲလၢပှၢ်ပူၤအဘူးန့ၣ်လီၤ. လၢဟံၣ်လၢဃီတခီ ပကထံၣ်ဘၣ်စ့ၢ်ကီၣ်ပိာ်မုၣ်တ နီၤထါထၣ်လီၤ. တၢ်အိၣ်မူမ့ၢ်တၢ်ဘှ့ၣ်တၢ်ဘှီၣ် ဒီးန့ဆၢၣ်တၢ်ဘၣ်တ့တဖၣ်လါဟ့ဂ့ၤမးလီၤ. ထဲၡံ၀ဲဒီးကဆှီ၀ဲဒိၣ်မး လီၤ. တၢ်ကိးမံၤဒဲးလၢၡါဒီကီၢ်ဆၣ်အပူၤ အိၣ်၀ဲဒ်န့ဆၢၣ်တၢ်တ့အသးအသိးလီၤ. ပမ့ၢ်ဟးထီၣ်လၢ၀့ၢ်ပူၤ ခီၣ်ခါစှၤခါ ဒီး ပကထံၣ်ဘၣ်ထိၣ်အကလုာ်ကလုာ် လၢအမၤအဟံၣ်လၢ ပှၢ်၀ဲအံၤအပူၤလီၤ. ဖဲအပူၤကွံာ်တယံာ်ဒံးဘၣ် ပှၤလၢအဟဲလၢၡါဒီတနီၤ က့ၤကဒါဆူအဟံၣ်လီၤ. UNHCR လဲၤအိၣ်သကိးသ၀ီတ ဖျၢၣ်လၢၡါဒီ ပကိးအမံၤလၢနါကၠၤလ့သ၀ီလီၤ. နါကၠၤလ့မ့ၢ်သ၀ီတဖျၢၣ်လၢ အိၣ်သူၣ်လီၤအသးလၢကလံၤစိးၡါဒီ - ကဒူကၠံကျဲမုၢ်ကပၤလီၤ. နါကၠၤလ့, လၢဘၣ်တၢ်ကိးစ့ၢ်ကီးလၢဒီလဲခူၤအံၤ မ့ၢ်သ၀ီလၢ ပှၤစံၣ်မှံဟးဖျိးလၢ ယိၤဒိၣ်ကီၢ် စဲၣ်ဒီး သ၀ီလၢအိၣ်ယံၤလၢၡါဒီအပူၤတဖၣ် ဟဲက့ၤအိၣ်၀ဲသီသီအလီၢ်န့ၣ်လီၤ. UNHCR လဲၤအိးသကိးသ၀ီ၀ဲ အံၤဖဲ ၂၀၁၅ လၢာ်အပူၤ, ဒီးဟ့ၣ်မၤစၢၤ၀ဲတၢ်ဆီၣ်ထွဲလၢ ပှၤတ၀ၢအဂီၢ် ခီဖျိတၢ်လုၢ်အီၣ်သးသမူတၢ်တိာ်ကျဲၤ လၢ ကီၢ်ဒဲမးပှၤဘၣ်ကီဘၣ်ခဲကီၣ်ကးကရၢ Danish Refugee Council (DRC) ဆီၣ်ထွဲ၀ဲန့ၣ်လီၤ. UNHCR ထံၣ်လိာ်အသးဒီး ပှၤဘၣ်ကီဘၣ်ခဲလၢ အဟဲက့ၤတဂၤ, အ၀ဲဒၣ်မၤတၢ်မၤဒ် ကတီၤဆိကၠိသရၣ်မုၣ်တ ဂၤအသိး ဒီးတဲဘၣ်ပှၤဘၣ်ဃး အတၢ်လဲၤခီဖျိလၢ အဟဲက့ၤဆူၡါဒီအဂ့ၢ်, ဒ်လၢအဖီလာ်အသိးလီၤ. ယမံၤမ့ၢ်၀ဲ ဘါနံဒဲတး ဒီးယသးနံၣ်အိၣ် ၂၈ နံၣ်လီၤ. ယဖိအိၣ်ခံဂၤ ဒီးယဟဲက့ၤဆူနါကၠၤလ့သ၀ီ ဃုာ်ဒီးယဟံၣ်ဖိဃီ ဖိ ဖဲအပူၤကွံၤဃုလါလီၤ. ဖဲယဟဲက့ၤအခါ တၢ်တအိၣ်ဒီးယၤနီတမံၤ လၢယကစးထီၣ်ယတၢ်အိၣ်မူအသီန့ၣ်ဘၣ်. ယမိၢ်ယပၢ်အိၣ်ဖဲၡါဒီ ဒီးယ ဆိမိၣ်လၢ ယကသူၣ်လီၤဆီလီၤယသးကန့ၢ်အဂီၢ် တၢ်ဆၢကတီၢ်ကလိၣ်၀ဲအစှၤကတၢၢ် ခံနံၣ်မ့တမ့ၢ်သၢနံၣ်လီၤ. ဘၣ်ဆၣ်ပှၤသ၀ီဖိဖဲအံၤ ကွဲမုာ်ယၤလၢ ယကသိၣ်လိဖိသၣ် ဒ်ကတီၤဆိကၠိသရၣ်မုၣ်တဂၤအသိး ဖဲသ၀ီအံၤအပူၤ လီၤ. ပအိၣ်ဒီးကတိၤဆိကၠိတဖျၢၣ်လၢသ၀ီပူၤ, ဒီးပကတီၤဆိကၠိအံၤ ပဆၢထၢၣ်လၢပကစၢ်အခီၣ်လီၤ. ပဒိၣ်ပှၤဘၣ် မူဘၣ်ဒါတဖၣ် ဟဲအိၣ်သကိးပကၠိ ဒီးခဲကိာ်တနံၣ်ပကအိးထီၣ်တီၤဖုၣ်ကၠိ အိၣ်ဒီးစ့တၢ်ဆီၣ်ထွဲမၤစၢၤပှၤလၢ ကီၢ်စဲၣ် သဲစးဘျီၣ်ဒိၣ် ဒ်အမ့ၢ်တၢ်ဆီၣ်ထွဲသီသီလၢ ကီၢ်စဲၣ်ပဒိၣ်အိၣ်န့ၣ်လီၤ. ဖဲပသ၀ီအံၤ ပပှၤနီၢ်ဂံၢ်တအိၣ်အါဘၣ်. ပကအိၣ်ဒၣ်ထဲ ဟံၣ်အဖျၢၣ်သၢဆံဃၣ်ဃၣ်လီၤ. ပမုၢ်လၢ်လၢပှၤကဟဲက့ၤက ဒါအါထီၣ် လၢတၢ်လီၢ်အဂၤလၢၡါဒီအပူၤ ဒီးဘၣ်သ့ၣ်သ့ၣ်လၢစှၤနံၣ်အတီၢ်ပူၤ လၢကၠီၣ်တဲၣ်ကီၢ်စ့ၢ်ကီး ပှၤကဟဲက့ၤ၀ဲ မ့ၢ်လၢတၢ်လီၢ်ဖဲအံၤမ့ၢ်ထိၣ်သြတီၤဒီး တၢ်လီၢ်ယံၤလၢအဂၤ မ့ၢ်တၢ်လီၢ်တၢ်ကျဲလၢအဂ့ၤ၀ဲအဃိလီၤ. မ့ၢ်လၢပှၤအါဂၤ ဃုာ်ဒီးယၤစ့ၢ်ကီး ဟဲက့ၤလၢတၢ်လီၢ်အါတီၤအဃိဒီး ပှၤကိးဂၤဒဲးဖဲအံၤ အတၢ်အိၣ်သးဒ်သိးသိး လီၤ. မတၤတဂၤမးအဟံၣ်ဂ့ၤတအိၣ်ဘၣ်. လၢယၤဒီးယဟံၣ်ဖိဃီဖိအဂီၢ် ပအိၣ်ဒၣ်လၢပှၤလၢပဃၢၤအဟံၣ်လီၤ. တၢ်ပျဲအိၣ်ပှၤဖဲအံၤတုၤလၢ အ၀ဲသ့ၣ်ကစၢ်ဟဲက့ၤတစုလီၤ. ယသးဆူၣ်လၢယအိၣ်ဖဲအံၤသ့ ဃုာ်ဒီးပှၤသ၀ီဖိလၢအ ဂၤ ပကသူၣ်ထီၣ်ပတၢ်အိၣ်မူတပူၤဃီလီၤ. ဘၣ်ဆၣ်ယနၢ်ပၢၢ်လၢ ယကဘၣ်စးထီၣ်လၢ အခီၣ်ထံးလီၤ. ယတၢ်တအိၣ်နီတမံၤဘၣ်. ဘၣ်ဆၣ်ဖဲယအိၣ်ဒံးလၢဒဲက၀ီၤပူၤအခါ ယမၤတၢ်မၤဒ် ပှၤဂ့ၢ်၀ီပှၤမၤတၢ်ဖိတဂၤအသိး လီၤ. ယကျဲးစၢးပၤဖှိၣ်ယစ့လၢယဒိးန့ၢ် လၢယတၢ်ဟဲနုာ်တစဲးအဖီခိၣ် ဒ်သိးယမ့ၢ်က့ၤကဒါဒီး ယကအိၣ်ဒီးတၢ်တမံၤ မံၤ လၢယကကွၢ်ထွဲယဟံၣ်ဖိဃီဖိ တတဲၤတတီၤဖိကသ့အဂီၢ်လီၤ. ခီဖျိတၢ်ဆီၣ်ထွဲလၢယဒိးန့ၢ်ဘၣ်လၢ UNHCR လၢအဟဲခီဖျိ DRC အတၢ်တိာ်ကျဲၤ လၢအဆီၣ်ထွဲတၢ်လုၢ်အီၣ်သးသမူအဂ့ၢ်အဃိဒီး, ယဆါဘၣ်တၢ်ဒိးတၢ်လၣ်လၢ ယဟံၣ် ဒ်သိးယတၢ်ဟဲနုာ်လၢအဂၤ ကအိၣ်အဂီၢ်လီၤ. ပှၤလၢအဟ့ၣ်ဂံၢ်ဟ့ၣ်ဘါ ပှ့ၤစၢၤပတၢ်မ့ၢ်၀ဲ ပှၤလၢအလ့ၢ်ထီၣ် လ့ၢ်လိၤလၢကျဲပူၤတဖၣ်လီၤ. ယသကိးငါလီၤန့ၢ်ယၤဟီၣ်ခိၣ်တက့ ဒီၣ်ယၤဒီးယ၀ၤပဆိမိၣ်လၢ ပကသူၣ်နံၣ်သိလီၤ. ဘၣ်ဆၣ်တၢ်တနံၣ်အံၤ ပတၢ် ဘူၣ်တဂ့ၤဘၣ်. ယုၢ်မၤဟးဂီၤပနံၣ်သိ ဒီးပတန့ၢ်တၢ်နီတမံၤလၢာ်ဘၣ်. ဘၣ်ဆးလၢခါဆူညါ ပမုၢ်လၢ်လၢပကကူးဘၣ် နံၣ်သိလၢအဂ့ၤလီၤ. ပဆိမိၣ်လၢပကဃုဟီၣ်ခိၣ်လၢအဂၤတက့ ဒ်သိးပမၤအီၣ် ကမ့ၢ်ပတၢ်အဂီၢ်လီၤ. ပအိၣ်စ့ၢ်ကီးဒီး ထံကမျၢလၢပခူၣ်လၢပစုတဖျၢၣ်လီၤ. ခဲအံၤဘၣ်ဒၢၣ်ထံဒုမ့ၢ်တၢ်ကီတစဲး ဘၣ်ဆၣ်ပှၤတဲပှၤလၢ ပှၤဂ့ၢ် ၀ီအတၢ်ကရၢကရိတဖုဖု မ့တမ့ၢ် ပဒိၣ်အကစၢ်ဒၣ်၀ဲ ကသုးကျဲၤန့ၢ်ပှၤလၢထံအတၢ်လိၣ်လီၤ. ဘၣ်ထွဲဒီးတၢ်ပူၤတၢ်ဖျဲးအဂ့ၢ်, တၢ်လီၢ်လၢပဖံးအီၣ်မၤအီၣ်တၢ်သ့ ပူၤပူၤဖျဲးဖျဲးအဂီၢ်ဒု အိၣ်၀ဲဘၣ်ဆၣ် ပဘၣ်ပလီၢ်ပသး လၢ တၢ်လီၢ်တနီၤနီၤ တၢ်ပူၤဖျဲးတအိၣ်ဒံးဘၣ် မ့ၢ်လၢတၢ်ဒိးလီၤပာ်မ့ၣ်ပိၢ်အိၣ်၀ဲအဃိလီၤ. ယဃ့ထီၣ်လၢယကန့ၢ်ဘၣ် ဟံၣ်ဃီတၢ်ဆဲးနီၣ်လီၤမံၤအလံာ်ဒီး တၢ်ပှဲၢ်ထံထံဖိကီၢ်ဖိလံာ်အုၣ်သးခး ဖဲ၀့ၢ်ၡါဒီလီၤ. ယ ဖိတဖၣ်န့ၢ်ဘၣ်အိၣ်ဖျဲၣ်လံၤအုၣ်သးလံ. ဖဲယဟဲက့ၤသီသီအခါ ယကဘၣ်မၤမနုၤ ယတသ့ၣ်ညါဘါ. တၢ်အိၣ်မူခါဆူညါအဂီၢ် ဆိမိၣ်တဘၣ်ဘၣ်. ဘၣ်ဆၣ် လၢတၢ်ဆၢကတီၢ်စှၤလါအတီၢ်ပူၤ, ယထံၣ်လၢယမၤတၢ်သ့တမံၤမံၤလီၤ. ယတူၢ်ဘၣ်လၢယတၢ်ဟဲက့ၤအိၣ်အံၤ ကမ့ၢ်တၢ်လၢအယံာ်အထၢသ့န့ၣ်လီၤ.

သးစၢ်တၢ်ကရၢကရိအံၤမ့ၢ်ဝဲကရ့ၣ်နံၣ်တၢ်ကရၢကရိတဖုလၢဘၣ်တၢ်ဒုးအိၣ်ထီၣ်အီၤဒီးဘၣ်မဲၢ်နဲစွဲၤလီၢ်အိၣ်ကဒုတစိၢ်တလီၢ်အပူၤသးစၢ်လၢအသးအိၣ် (၁၅-၂၅) နံၣ်သ့ၣ်တဖၣ်ဒီးဘၣ်တၢ်ဆီၣ်ထွဲမၤစၢၤအီၤခီဖျိ(COERR)တၢ်ကရၢ ကရိန့ၣ်လီၤ.သးစၢ်တၢ်ကရၢကရိအံၤစးထီၣ်ဝဲဒၣ်ဖဲ(၂၀၁၄)နံၣ်ဖဲလၢ(COERR)တၢ်ကရၢကရိသံကွၢ်ထီၣ်ဝဲ“BlackJungle”ပှၤဂဲၤကလံၣ်ဖိတဖုအံၤမ့ၢ်အဝဲသ့ၣ်သးအိၣ်လၢကဒုးအိၣ်ထီၣ်ဝဲသးစၢ်ကရူၢ်စ့ၢ်ဧါအခါန့ၣ်လီၤ.(BlackJungle)ပှၤသးဝံၣ်တၢ်ကရူၢ်အံၤဟံးန့ၢ်တၢ်ရဲၣ်တၢ်ကျဲၤဖဲလၢမူးဧိၤပွဲဧိၤအိၣ်ထီၣ်ဝဲအကတီၢ်ဒ်အမ့ၢ်စီၤပၤဒီးနီၢ်ပၤမုၢ်အမုၢ်နံၤသ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ်လီၤ.လၢတၢ်န့ၣ်အဃိ (COERR)တၢ်ကရၢကရိထံၣ်သ့ၣ်ညါဒီးပာ်သူၣ်ပာ်သးဘၣ်ဝဲအဝဲသ့ၣ်အတၢ်ထဲးဂံၢ်ထဲးဘါလၢအတၢ်သ့တၢ်ဘၣ်အဖီခိၣ်အံၤန့ၣ်လီၤ.(COERR)ဟ့ၣ်သဆၣ်ထီၣ်ဝဲ(BlackJungle)ပှၤသးဝံၣ်တၢ်ကရူၢ်ဒ်သိးကမၤအါထီၣ်အဝဲသ့ၣ်အတၢ်ဟူးတၢ်ဂဲၤဒီးဒုးပၣ်ဃုာ်ပၣ်ဂီၢ်ဝဲသူၣ်ဘီၣ်သးစၢ်လၢပှၤတဝၢအပူၤသ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ်လီၤ.(BlackJungle)ပှၤသးဝံၣ်တၢ်ကရူၢ်ထံၣ်ဝဲဒၣ်လၢတၢ်ဒုးအိၣ်ထီၣ်သးစၢ်တၢ်ကရၢကရိအံၤကဟ့ၣ်အါထီၣ်ဝဲတၢ်ဘျုးတၢ်ဖှိၣ်လၢဘၣ်မဲၢ်နဲစွဲၤဒဲကဝီၤသ့ဝဲအဖီခိၣ်အၢၣ်လီၤတူၢ်လိာ်ဝဲဒၣ်လၢကဟံးန့ၢ်ဝဲတၢ်ခွဲးတၢ်ယာ်အံၤန့ၣ်လီၤ.ဒီးသးစၢ်ကရူၢ်လၢအဝဲသ့ၣ်ဒုးအိၣ်ထီၣ်ဝဲအံၤအိၣ်ဒီးအပှၤနီၣ်ဂံၢ်(၂၅)ဂၤဃၣ်ဃၣ်န့ၣ် လီၤ.ခဲကနံၣ်အံၤသးစၢ်ကရူၢ်အပှၤနီၣ်ဂံၢ်အိၣ်ထဲဒၣ်(၁၆)ဂၤဒီးသးစၢ်ခိၣ်နၢ်ခံဂၤဒ်အမ့ၢ်သါထိအူ(BTအခိၣ်)လၢခဲကနံၣ်အံၤမ့ၢ်ဝဲကၠိသရၣ်သိၣ်လိတၢ်ဖဲကဝီၤဒ့ (၁၄)တီၤထီကၠိဒီးဒံရဲၣ်လၢအမ့ၢ်(BK)အခိၣ်အံၤန့ၣ်လီၤ.ဘၣ်မဲၢ်နဲစွဲၤဒဲကဝီၤ အံၤဘၣ်တၢ်နီၤဖးလီၤအီၤဒ်အမ့ၢ်ကဝီၤဒိၣ်ခံဘ့ၣ်(BT)ဒီး(BK)န့ၣ်လီၤ. သါထိအူစံးဝဲ,တၢ်ဂ့ၢ်ကီအကါဒိၣ်သ့ၣ်တဖၣ်လၢသးစၢ်ကရူၢ်ပာ်သူၣ်ပာ်သးဒီးကျဲးစၢးပာ်ဖျါထီၣ်ဝဲလၢပှၤသးစၢ်တဝၢအကျါလၢအမ့ၢ်တၢ်ဆီဟံၣ်ဆီဃီလၢအသးနံၣ်တပှဲၤဒံးဘၣ်,တၢ်သူကသံၣ်မူၤဘှီးဒိးသံးဧိၤဂာ်ဧိၤဒီးတၢ်သူၣ်ကီၢ်သးဂီၤလၢဟးထိၣ်လၢဒဲကဝီၤချၢတသ့ဘၣ်သ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ်လီၤ.သါထိအူသ့ၣ်ညါဘၣ်ဝဲတၢ်ဂ့ၢ်ကီလၢပိာ်ထွဲထီၣ်အခံလၢအမ့ၢ်တၢ်သူၣ်ကိၢ်သးဂီၤတၢ်ဘၣ်ယိၣ်ဘၣ်ဘှီလၢပှၤကမျၢၢ်အကျါဒီးခါဆူညါအဂီၢ်တအိၣ်ဖျါလီၤတံၢ်လီၤဆဲးလၢပှၤဘၣ်ကီဘၣ်ခဲဖိအါဒံအါဂၤအဂီၢ်န့ၣ်လီၤ.လၢတၢ်ဂ့ၢ်အံၤအဖီခိၣ်သးစၢ်ကရူၢ်အဝဲအံၤ အိၣ်ဒီးတၢ်မုၢ်လၢကွၢ် စိဖီတၢၣ်လၢ၂၀၁၆ နံၣ်အဂီၢ်ဒ်သိးကမၤစၢၤထုးဖျါထီၣ် တၢ်သူၣ်ကိၢ်သးဂီၤတၢ်ဘၣ်ယိၣ်ဘၣ်ဘှီသ့ၣ်တဖၣ်အံၤအဖီခိၣ်ကဒုးအိၣ်ထီၣ် တၢ်ဟူးတၢ်ဂဲၤဒ်သိးကသ့ပလီၢ်အသးလၢတၢ်ဘၣ်ယိၣ်သ့ၣ်တဖၣ်အံၤအဂီၢ်လၢခါဆူညါကဟ့ၣ်အါထီၣ်တၢ်သ့ၣ်ညါနၢပၢၢ်လၢကဘၣ်ဃုထၢဝဲဒၣ်ဒ်လဲၣ်အဂ့ၢ် န့ၣ်လီၤ. တၢ်လိၢ်ခိၣ်လိၢ်ကါဲမ့ၢ်တၢ်သးစဲလၢပှၤသးစၢ်ဖိသ့ၣ်တဖၣ်အံၤအဂီၢ်အဃိက စူးကါဝဲတၢ်လိာ်ကွဲအံၤလၢတၢ်ကဒုးလီၤစှၤတၢ်ကိၢ်တၢ်ဂီၤတၢ်ဘၣ်ယိၣ်ဘၢ်ဘှီဒီးဟ့ၣ်သဆၣ်ထီၣ်တၢ်မၤဂံၤထီၣ်က့ၤပှၤဘၣ်ကွၢ်ဆၢၣ်မဲာ်ဒီးသူၣ်ဂ့ၢ်သးကျိၤတၢ်မၤတံာ်တာ်သ့ၣ်တဖၣ်မ့ၢ်သါထိအူအတၢ်ဆိကမိၣ်န့ၣ်လီၤ.အါန့ၣ်အန့ၣ်မ့ၢ်တၢ်ဟ့ၣ်ဆူၣ်ထီၣ်ပှၤသးစၢ်သ့ၣ်တဖၣ်ဂံၢ်ဘါလၢအသုတတူၢ်ဃၣ်ကွံာ်အသးခီဖျိတၢ်စူးကါကသံၣ်မူၤဘှီးဒီးသံးဧိၤဂာ်ဧိၤတဂ့ၤန့ၣ်လီၤ.ပှၤ သးစၢ်ဖိသ့ၣ်တဖၣ်မ့ၢ်ပှၤလၢအိၣ်ဒီးနီၢ်ခိဂံၢ်ဘါဘၣ်ဆၣ်မ့မ့ၢ်သူၣ်ဂ့ၢ်သးကျိၤတခီကမ့ၢ်တၢ်ဒ်လဲၣ်?အဝဲသ့ၣ်တဖၣ်သူၣ်ကိၢ်သးဂီၤဝဲဒၣ်န့ၣ်လီၤ.အဝဲသ့ၣ်တဖၣ်ဆိကမိၣ်ထီၣ်ဝဲတုၤမ့ၢ်ဖျိထီၣ်(Post 10)အလီၢ်ခံကဘၣ်မၤတၢ်မနုၤ လဲၣ်(Post 10)မ့ၢ်တၢ်မၤလိကၠိလၢအပတီၢ်ထီကတၢၢ်လၢ(BMN) ဒဲကဝီၤ အပူၤန့ၣ်လီၤ.ပှၤသစၢ်ကရူၢ်အံၤဒုးအိၣ်ဆူၣ်အိၣ်ချ့အပှၤတဝၢသ့ခီဖျိတၢ်လိာ်ခိၣ်လိာ်ကွဲဒီးတၢ်ဟူးတၢ်ဂဲၤသ့ၣ်တဖၣ်ဒီးမ့ၢ်တၢ်မၤစှၤလီၤတၢ်ကိၢ်တၢ် ဂီၤဒီးတၢ်ဘၣ်ယိၣ်ဘၣ်ဘှီသ့ဝဲဒၣ်န့ၣ်လီၤ သါထိအူဟ့ၣ်ထီၣ်တၢ်အဒိအတဲာ်လီၤဆီခီဖျိတၢ်ဂံၢ်တၢ်ဘါဒီးတၢ်သးသဟီၣ်ဆူ(BMN)အပှၤသးစၢ်သ့ၣ်တဖၣ်လၢအကျဲးစၢးဟ့ၣ်ထီၣ်တၢ်မၤစၢၤဆူပှၤတ ဝၢခဲအံၤဒီးဆူညါန့ၣ်လီၤ.သါထိအူဖျိထီၣ်ဝဲ(post-10)ဝံၤအလီၢ်ခံနုာ်လီၤသိၣ် လိက့ၤစဲအ့ၣ်ဒီးအဲကလံးအိၣ်လံခံနံၣ်လံန့ၣ်လီၤ.အတၢ်မုၢ်လၢ်ကွၢ်စိဖီတၢၣ် မ့ၢ်ကဆဲးမၤလိဒံးတၢ်,က့ၤကဒါက့ၤဆူကီၢ်ပယီၤဒီးပၢၤဃာ်က့ၤတၢ်ကူၣ်ဘၣ် ကူၣ်သ့အကျိၤအကျဲဖဲကယါကီၢ်စဲၣ်အပူၤန့ၣ်လီၤ.ဖဲအိၣ်ဒံးလၢ(BMN)ဒဲကဝီၤပူၤအကတီၢ်မုၢ်လၢကတီခိၣ်ရိာ်မဲဒီးဒုးအိၣ်ထီၣ်တၢ်ဟူးတၢ်ဂဲၤလၢပှၤသးစၢ်ဖိသ့ၣ်တဖၣ်အဂီၢ်ဒီးမၤသကိးဃုာ်တၢ်ဒီးဘၣ်ကီဘၣ်ခဲဘီမုၢ်စၢဖှိၣ်ကရၢပှၤမၤတၢ်ဖိသ့ၣ်တဖၣ်ဒ်သိးကပာ်ဖျါထီၣ်ဘၣ်တၢ်ဒီသဒၢတၢ်ဂ့ၢ်ကီလၢပှၤသးစၢ်ဖိသ့ၣ်တဖၣ်ဘၣ်ကွၢ်ဆၢၣ်မဲာ်ဝဲဒၣ်သ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ်လီၤ. ဖဲယက့ၤဆူကီၢ်ပယီၤအကတီၢ်ယကတူၢ်ဘၣ်ဒ်ယမ့ၢ်ပှၤတမှံၤတဂၤအသိးဖဲ,တၢ်လီၢ်တၢ်ကျဲဒၣ်ယဲန့ၣ်လီၤ.ဘၣ်ဆၣ်အတွးတအိၣ်ဘၣ်.ယမၤလိန့ၢ်လံတၢ်မၤလိသ့ၣ်လီၤဆီတဖၣ်အါမံၤအါမၠိလၢအံၤလၢဘးန့ၣ်လီၤ.

ဒီၣ်မိၣ်မဲၣ်မ့ၢ်ဝဲဟံၣ်ကစၢ်မုၢ်တဂၤလၢအိၣ်ဒီးအဖိလွံၢ်ဂၤဒီးအဝဲသ့ၣ်အိၣ်ဆိးဝဲ ဒၣ်ဖဲဒီၣ်ည့ခုၣ်သဝီဖဲဒံၣ်မီၣ်စိၣ်ကီၢ်ဆၣ်လၢကယါကီၢ်စဲၣ်အပူၤန့ၣ်လီၤ.ဖဲလၢအဖိသၢဂၤထီၣ်ကၠိအခါဘၣ်ကွၢ်ထွဲဒံးဝဲအဖိဆံးဖိတဂၤအဃိတချုးလၢတၢ် တိာ်ကျဲၤအံၤအိၣ်ထီၣ်ဒံးဘၣ်အခါအဝဲကဆီၣ်ထွဲမၤစၢၤအဝၤဒီးဟံၣ်ဖိဃီဖိအတၢ်ဟဲနုာ်အဂီၢ်အဝဲမၤတၢ်ဖံးတၢ်မၤတသ့ဝဲဘၣ်န့ၣ်လီၤ.အဝဲသ့ၣ်ဘၣ်ဒိးသန့ၤထီၣ်အသးလၢဝၤတဂၤအတၢ်ဟဲနုာ်တလၢတလီၣ်လၢဒိးန့ၢ်ဘၣ်ဝဲခီဖျိတၢ်သူၣ်အီၣ်ဝဲနံၣ်သိဒီးသဘ့ဟီၣ်လာ်အံၤန့ၣ်လီၤ. ဒ်လဲၣ်ဂ့ၤခီဖျိတၢ်ဟဲနုာ်အံၤတလၢတလီၣ်ဝဲဒၣ်လၢတနံၤအဂီၢ်ဟံၣ်ဖိဃီဖိဂံၢ် ခီၣ်ထံးတၢ်လိၣ်ဘၣ်သ့ၣ်တဖၣ်အဃိဒီၣ်မိၣ်မ့ၣ်အဂီၢ်တၢ်ဃုထၢတအိၣ်နီတမံၤ လၢၤဘၣ်မ့မ့ၢ်ခဲကိာ်တနံၤအဂီၢ်ဘၣ်ဃ့အီၣ်က့ၤတၢ်အီၣ်လၢလီၢ်ကဝီၤပှၤဆါတၢ်ဖိသ့ၣ်တဖၣ်အအိၣ်န့ၣ်လီၤ.ဖဲန့ၣ်အခါခီဖျိလၢအဝဲသ့ၣ်ဟ့ၣ်တၢ်အီၣ်အပှ့ၤတန့ၢ်ဘၣ်အဃိကိးနံၤဒဲးအကမၣ်ထီၣ်ဝဲဒၣ်ဒီးကဲထီၣ်ဝဲတၢ်ကီတၢ်ခဲဖးဒိၣ်လၢ ဟံၣ်ဖိဃီဖိအဂီၢ်န့ၣ်လီၤ.ဘၣ်ဆၣ်ဒီးခီဖျိဘၣ်ကီဘၣ်ခဲဘီမုၢ်စၢဖှိၣ်ကရၢ (UNHCR)ဒီးကီၢ်ဒဲနံၣ်(ရှ်)ဘၣ်ကီဘၣ်ခဲကီၣ်ကးကရၢ(DRC,DDG)ဆီၣ်ထွဲမၤစၢၤတၢ်လုၢ်အီၣ်သးသမူတၢ်ဖံးတၢ်မၤအဂီၢ်တၢ်တိာ်ကျဲၤအသီတခါအံၤအတၢ်ဘျုးတၢ်ဖှိၣ်အဃိဒီၣ်မိၣ်မဲၣ်ဒိးန့ၢ်ဘၣ်ဝဲတၢ်ဆီၣ်ထွဲမၤစၢၤလၢကသူၣ်ထီၣ်ဝဲတၢ်အီၣ်တၢ်အီတၢ်ဆါတၢ်ပှ့ၤအကျးတခါန့ၣ်လီၤ.ဒီးအဝဲအဟံၣ်ဖိဃီဖိအစ့ဟဲနုာ်အါထီၣ်ဝဲဒီးလၢတၢ်အီၣ်တၢ်အီအဂီၢ်စ့ၢ်ကီးတၢ်အိၣ်သးဟဲဂ့ၤထီၣ်ဝဲက့ၤဝဲဒၣ် န့ၣ်လီၤ. ဒီၣ်မိၣ်မဲၣ်မၤတၢ်မၤဆူၣ်ဆူၣ်န့ၣ်လီၤ.ခီဖျိလၢဒိးန့ၢ်ဘၣ်ဝဲစ့ဆီၣ်ထွဲမၤစၢၤ(150,000 MMK)ကၠၣ်လၢ(DRC DDG)တၢ်လုၢ်အီၣ်သးသမူကရၢအအိၣ်အဃိအဝဲသူၣ်ထီၣ် ဝဲတၢ်အီၣ်တၢ်အီတၢ်ဆါတၢ်ပှ့ၤအကျးဆံးကိးဖိတဖျၢၣ်ဖဲအဟံၣ်ဒီးကိးနံၤဒဲးအစ့ဟဲနုာ်ဝဲ(၅,၀၀၀-၁၀,၀၀၀MMK)ကၠၣ်န့ၣ်လီၤ.လၢတၢ်န့ၣ်အဃိအဝဲလုၢ်အီၣ်လုၢ်အီ အပှၤဟံၣ်ဖိဃီဖိန့ၢ်ဝဲဂ့ၤဂ့ၤအမဲာ်ညါအဝဲဘျၢလီၤအါထီၣ်ဝဲအစ့ဖဲအတၢ်ဆါတၢ် ပှ့ၤအကျးန့ၣ်လီၤ.ခဲကနံၣ်အံၤအဝဲကျဲးစၢးမၤဒိၣ်ထီၣ်လဲၢ်ထီၣ်အတၢ်ဖံးတၢ်မၤခီဖျိတၢ်ဘုၣ်ထီးဒီးပှ့ၤန့ၢ်ဝဲထီးမိၢ်တဒုလံန့ၣ်လီၤ. စ့ဟဲနုာ်လၢဒီၣ်မိၣ်မ့ၣ်ဒိးန့ၢ်ဘၣ်ဝဲသ့ၣ်တဖၣ်အံၤဘၣ်ဘျုးဘၣ်ဖှိၣ်ဝဲအဟံၣ်ဖိဃီဖိတနံၤအဂီၢ်တၢ်အီၣ်တၢ်အီတကးဒံးဘၣ်ကဲထီၣ်စ့ၢ်ကီးတၢ်မၤစၢၤလၢအဖိအတၢ် ကူၣ်ဘၣ်ကူၣ်သ့အဂီၢ်တၢ်လိၣ်ဘၣ်တဖၣ်န့ၣ်လီၤ. မုၢ်နံၤမုၢ်သီလၢကဟဲဒီၣ်မိၣ်မ့ၣ်ကဘၣ်လုၢ်အီၣ်လုၢ်အီအပှၤဟံၣ်ဖိဃီဖိဒ်လဲၣ်န့ၣ် တၢ်သူၣ်ကိၢ်သးဂီၤတအိၣ်ဒီးအဝဲလၢၤဘၣ်န့ၣ်လီၤ.လၢအတၢ်အိၣ်မူအပူၤအဝဲသူၣ်ဖှံသးညီသ့ဝဲဒၣ်ဒီးမၤဝဲတၢ်ဆါတၢ်ပှ့ၤအတၢ်ဖံးတၢ်မၤအံၤတပယူာ်ဃီန့ၣ်လီၤ.အဝဲအတၢ်မုၢ်လၢ်ကွၢ်စိမ့ၢ်ဝဲမုၢ်တနံၤကကဲထီၣ်ဘၣ်ဝဲတၢ်အီၣ်တၢ်အီတၢ်ဆါတၢ်ပှ့ၤအကျးဖးဒိၣ်အကစၢ်တဂၤဖဲဒီၣ်ည့ၣ်ခုၣ်သဝီအံၤန့ၣ်လီၤ.

အူစူရဲၣ်သးနံၣ်အိၣ်(၄၆)နံၣ်လၢအမ့ၢ်ပှၤသဘျ့လၢအဟံၣ်ဖိဃီဖိတအိၣ်ဘၣ်တဂၤအံၤအိၣ်ဆိးဝဲဒၣ်ဖဲဒီးတမၣ်ကၠံသဝီဖဲဒံၣ်မိၣ်စီၣ်ကီၢ်ဆၣ်,ကယါကီၢ်စဲၣ်အပူၤန့ၣ်လီၤ.အဝဲကအိၣ်မူအိၣ်ဂဲၤဝဲအဂီၢ်ဒၣ်လဲာ်အတၢ်ဟဲနုာ်တအိၣ်ထီဘိဘၣ်န့ၣ်လီၤ.တချုးလၢအဝဲဒိးန့ၢ်ဘၣ်ဝဲတၢ်လုၢ်အီၣ်သးသမူအတၢ်ဖံးတၢ်မၤအဂီၢ်တၢ် ဆီၣ်ထွဲမၤစၢၤခီဖျိဘၣ်ကီဘၣ်ခဲဘီမုၢ်စၢဖှိၣ်ကရၢ(UNHCR)ဒီး(DRC DDG)တၢ် ကရၢကရိဘၣ်န့ၣ်ဒီးဒိးန့ၢ်ဘၣ်ဝဲအတၢ်ဟဲနုာ်ခီဖျိမုၢ်ဆ့ၣ်မုၢ်ဂီၤအတၢ်ဖံးတၢ်မၤဒီးတၢ်မၤအီၣ်စံာ်သ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ်လီၤ.စ့ဟဲနုာ်လၢဒိးန့ၢ်ဘၣ်ဝဲအံၤလၢလီၣ်ဝဲထဲဒၣ် လၢကအိၣ်မူဝဲလၢတနံၤအဂီၢ်န့ၣ်လီၤ.အနီၢ်ကစၢ်ဒၣ်ဝဲတၢ်သူၣ်တၢ်ဖျးပီးလီတအိၣ်ဘၣ်အဃိဘၣ်ဃ့လိၢ်န့ၢ်ဝဲတၢ်ပီးတၢ်လီသ့ၣ်တဖၣ်အံၤလၢပှၤအဂၤတဖၣ်အအိၣ်န့ၣ်လီၤ.ဖဲလၢဃ့လိၢ်ဝဲမ့ၢ်တန့ၢ်ဘၣ်အခါအဝဲလဲၤဖံးလဲၤမၤတၢ်တသ့လၢၤဘၣ်ဒီးကဲထီၣ်တၢ်ကီတၢ်ခဲဖးဒိၣ်လၢအတၢ်အိၣ်မူအဂီၢ်န့ၣ်လီၤ. ခီဖျိလၢတၢ်ဆီၣ်ထွဲမၤစၢၤအတၢ်တိာ်ကျဲၤအံၤအတၢ်ဘျုးတၢ်ဖှိၣ်အဃိအူစူရဲၣ်အဂီၢ်တၢ်လုၢ်အီၣ်သးသမူအတၢ်ဖံးတၢ်မၤဒီးတၢ်ဒိးန့ၢ်ဘၣ်တၢ်ဖံးတၢ်ဖံးတၢ်မၤ သ့ၣ်တဖၣ်အံၤဟဲညီထီၣ်ဝဲဒိၣ်ဒိၣ်မုၢ်မုၢ်န့ၣ်လီၤ. ဒိးန့ၢ်ဘၣ်ဝဲတၢ်သူၣ်တၢ်ဖျးပီးလီဃုာ်ဒီးတၢ်သိၣ်လိသ့ၣ်တဖၣ်လၢ(DRC,DDG) တၢ်လုၢ်အီၣ်သးသမူအတၢ်ကရၢကရိအံၤအဃိအဝဲဒိးန့ၢ်ဘၣ်ဝဲစ့ဟဲနုာ်ခီဖျိမုၢ်ဆ့ၣ်မုၢ်ဂီၤအတၢ်ဖံးတၢ်မၤ,တၢ်ကတဲာ်ကတီၤထီၣ်က့ၤဟီၣ်ခိၣ်ကပံာ်လၢတၢ် သူၣ်တၢ်ဖျးအဂီၢ်တကးဒံးဘၣ်စးထီၣ်မၤစ့ၢ်ကီးဝဲအနီၢ်ကစၢ်ဒၣ်ဝဲတၢ်သူၣ်တဖျး ဖဲအဟီၣ်ခိၣ်ကပံာ်အလီၢ်တကဝီၤဖိအပူၤန့ၣ်လီၤ. တၢ်အံၤမ့ၢ်တၢ်အဆိကတၢၢ်တဘျီလၢအူစူရဲၣ်ဒိးန့ၢ်ဘၣ်ဝဲတၢ်သူၣ်တၢ်ဖျးအတၢ်မၤလိဒ်အံၤတကလုာ်လၢဘၣ်ကီဘၣ်ခဲဘီမုၢ်စၢဖှိၣ်ကရၢ(UNHCR)ဒီး (DRC DDG)တၢ်ကရၢကရိဆီၣ်ထွဲမၤစၢၤဝဲအံၤန့ၣ်လီၤ.အူစူရဲၣ်သူၣ်လီၤ ဘၣ်ဝဲနံၣ်သိအချံ(၄၈)ခွးဒီးဖဲလၢလါယူၤလံအတီၢ်ပူၤကူးဘၣ်က့ၤဝဲနံၣ်သိ (၆)ထၢၣ်န့ၣ်လီၤ.အဝဲမုၢ်လၢ်ပာ်ဝဲဒၣ်လၢဖဲလါအီကူးအတီၢ်ပူၤကကူးန့ၢ်ဘၣ်ကဒီးဝဲနံၣ်သိ(၄)ထၢၣ်န့ၣ်န့ၣ်လီၤ.အတၢ်ဟဲနုာ်အါထီၣ်ဝဲအဖီခိၣ်အဝဲမုၢ်လၢ်ဝဲဒၣ်လၢပှ့ၤဝဲဟုသးလၢတနံၣ်အဂီၢ်ကန့ၢ်ဝဲဒၣ်န့ၣ်လီၤ. “ယစံးဘျုးဘၣ်(DRC)ဒီး(UNHCR)လၢအတၢ် ဆီၣ်ထွဲမၤစၢၤယၤခီဖျိတၢ်သူၣ်တၢ်ဖျးအတၢ်ပီးတၢ်လီလၢကဲဘျုးဒီးတၢ်သိၣ်လိမၤဒီးလၢမ့ၢ်အဘျုးအဖှိၣ်အိၣ်ဝဲဒိးမးလၢယတၢ်အိၣ်မူအပူၤ” အူစူၣ်ရဲၣ် လါအီကူး ၂၀၁၅ နံၣ်

MAE LA CAMP, Thailand, Sept 29 (UNHCR) – They live by the motto, Be Prepared, as members of the Utah Boy Scouts of America Troop. But nothing could have prepared them for the rush of emotions that greeted them in Mae La refugee camp. The 18 Myanmar refugee boys had flown with their scout leader from Salt Lake City in the United States to Japan for the World Scout Jamboree before arriving in Bangkok for a seven-hour bus ride to reach this camp in western Thailand's Tak province. They were visibly tired but excited as they scoured the crowd for familiar faces – loved ones they had not seen since leaving the camp in UNHCR's resettlement program almost 10 years ago. The faces of Brothers Lwel Say, 16, and Lwel Gay Htoo, 14, lit up when they found their aunt, Tha Dah Wah, 24. "I'm very excited, very happy and I want to cry," she said. After seven years apart, the boys were now taller than her, but the younger one still clung to her hand as they walked through the camp. The brothers have come a long way – not just in terms of distance but also experience. Born in exile, Mae La camp was the only world they knew. Daily life revolved around school, play and evening lessons with their teacher-mother. They wore old clothes full of holes and considered themselves lucky to wear flip flops where other kids ran around in their bare feet. "We used to ask our parents – how will our future be? They always said they didn't know," said Lwel Gay Htoo. Back then, ethnic conflict in south-eastern Myanmar seemed intractable and the refugees faced the prospect of spending a lifetime in Thailand's camps. In 2005, UNHCR started a group resettlement program to give some of them a new lease on life. "My parents decided to register for the resettlement program because they hoped for better education for me and my brothers and sisters, so we would have better lives," said Eh Nay Ler, 17, another member of the visiting team. Life in the United States was not easy at first. Many struggled with the new environment, culture and language. The Lwel brothers improved their English by watching cartoons while Eh Nay Ler persisted by listening to his teachers. These young men eventually joined the Utah Boy Scouts – comprising some 100 resettled Myanmar refugees – through which they volunteer weekly and help the homeless in their new community. "Resettling in America gave is a new, fresh start in life. It's given us freedom, rights, better education and welfare that would have been impossible if we still lived in the camp. Without the resettlement program, I could have married early or gone bad," said Lwel Say, who admitted to being "totally stubborn" and "spoilt" in the past. Eh Nay Ler agreed: "I am very thankful for the life I've been given. Without support from UNHCR, the resettlement country and donors, I would probably be picking corn for a living with my grandmother." Despite their gratitude, the boys clearly missed the relatives they left behind, including grandparents who felt they were too old to travel and extended family members who had either opted to stay or were unregistered and thus not eligible for resettlement under Thai regulations. The Lwel brothers' aunt chose to stay for a university scholarship in Thailand, after which she plans to teach in the camp. This spirit of giving back is not lost on the resettled boys. Lwel Say hopes to come back to Mae La to be a teacher when he graduates from high school in two years. Fellow Scout Hay Soe, 16, waxed nostalgic when he visited his old school in the camp: "One day I will come back here and be a teacher. I will teach math or science because I love these subjects and I want to work for refugees in Thailand." Nearly 100,000 Myanmar refugees have been resettled to third countries such as Australia, Canada, Denmark, Japan and the United States since 2005. Some 110,000 remain in nine camps along the Thailand-Myanmar border. By Korapin Suntayodom & Pathamawan Tonjunpong, In Mae La camp, Thailand

ဖဲလါအီကူးထီၣ်အခီၣ်ထံးအံၤန့ၣ်ကညီဒီးကရ့ၣ်နံၣ်သၣ်သးစၢ်ဖိလၢအိၣ်ဝဲဒၣ်လၢဒဲကဝီၤဒီး လဲၤအိၣ်ဆိးတ့ၢ်လၢကီၢ်သၢဘ့ၣ်တဘ့ၣ်လၢအမ့ၢ်စီးလ့းဝ့ၢ်(Salt Lake City)လၢအအိၣ်လၢ ကီၢ်အမဲရကၣ်အပူၤဟဲက့ၤဝဲဆူမဲၢ်လးဒဲကဝီၤလၢအိၣ်ဝဲဒၣ်လၢကီၢ်ကၠီၣ်တဲၣ်ကီၢ်ဆၢမ့ၢ်စ့ၢ်ကီး ဝဲတၢ်လီၢ်လၢအဝဲသ့ၣ်အိၣ်ဖျဲၣ်တ့ၢ်ဝဲဒၣ်န့ၣ်လီၤ ဖိသၣ်ပိာ်ခွါသ့ၣ်တဖၣ်လဲၤတ့ၢ်ဝဲဆူယၣ်မၣ် ကူၣ်ကၠံၣ်လၢအအိၣ်ဝဲဒၣ်လၢယပၣ်အဝ့ၢ်လၢအလဲၤထီၣ်ဝဲဒၣ်ဟီၣ်ခိၣ်ဒီဖျၢၣ်ဃုသ့ၣ်ညါဆိ တၢ်ဖိတၢ်မၤလိဒီးဆဲးလဲၤဝဲဆူကီၢ်ကၠီၣ်တဲၣ်ဒီးကီၢ်ပယီၤလၢအဝဲသ့ၣ်အိၣ်ဖျဲၣ်တ့ၢ်ဝဲအလီၢ်န့ၣ် လီၤ.ကရ့ၣ်နံၣ်ဒီးကညီသးစၢ်ဃုသ့ၣ်ညါဆိတၢ်ဖိသ့ၣ်တဖၣ်အိၣ်ဝဲဒၣ်ဒီးတၢ်သူၣ်ပိၢ်သးဝးလၢ ကခီဝဲဒၣ်ကီၢ်ဆၢလၢအမ့ၢ်မဲၢ်ဆီးဆူမၠၣ်ဝတံၣ်ဝံၤဆူဖၣ်အၣ်,လွဲၣ်ကီၢ်ဒီးဆူဝ့ၢ်တကူၣ်န့ၣ်လီၤ. ရွ့ၣ်ယိလ့လၢအသးအိၣ်ဝဲ(၁၆)နံၣ်အံၤမ့ၢ်စ့ၢ်ကီးပှၤတဂၤလၢဃုသ့ၣ်ညါဆိတၢ်ဖိတၢ်ဟဲက့ၤအ ကျါအံၤဒီးအဝဲဒၣ်အိၣ်ဖျဲၣ်ထီၣ်တ့ၢ်ဝဲဒၣ်လၢမဲၢ်လးဒီးအဝဲအိၣ်ဒီးတၢ်သူၣ်ပိၢ်သးဝးလၢကက့ၤ ဟးအိၣ်သကိးဘၣ်ဝဲအဒူသဝီလီၢ်လံၤဒီးထံၣ်လိာ်ဘၣ်က့ၤအသးဒီးအပှၤဟံၣ်ဖိဃီဖိလၢအ အိၣ်လီၤတဲာ်တ့ၢ်သ့ၣ်တဖၣ်ဖဲလၢအဝဲသုးလီၢ်သုးကျဲဆူကီၢ်အမဲရကၣ်န့ၣ်လီၤ.အဝဲတဲဘၣ်ဝဲ အတၢ်ဟဲက့ၤအဂ့ၢ်အကျိၤအံၤဆူကညီတၢ်ကစီၣ်သန့န့ၣ်လီၤ.ယမံၤမ့ၢ်ဝဲဟ့ၣ်စိဒီးယပှၤဟံၣ်ဖိ ဃီဖိဒီးယသကိးသ့ၣ်တဖၣ်ကိးယၤလၢရွ့ၣ်ယိလ့န့ၣ်လီၤ.ယအိၣ်ဖျဲၣ်ထီၣ်တ့ၢ်လၢမဲၢ်လးဒဲက ဝီၤပူၤဒီးအိၣ်ဆိးတ့ၢ်ဖဲန့ၣ်(၈)နံၣ်န့ၣ်လီၤ.ဖဲနံၣ်(၂၀၀၇)နံၣ်န့ၣ်ယပှၤဟံၣ်ဖိဃီဖိသုးလီၢ်သုးကျဲ ဆူကီၢ်အမဲရကၣ်ဒီးပသူၣ်လီၤပတၢ်အိၣ်တၢ်ဆိးဖဲန့ၣ်လီၤ.ခဲအံၤ(၈)နံၣ်ပူၤကွံာ်ယဒိးန့ၢ်ဘၣ်တၢ် ခွဲးတၢ်ယာ်လၢကဟဲက့ၤဟးဘၣ်ယဲဆူယသဝီလီၢ်လံၤလၢအမ့ၢ်မဲၢ်လးန့ၣ်လီၤ.ယအိၣ်ဒီးတၢ်မုၢ် လၢ်လၢကထံၣ်လိာ်က့ၤသးဒီးယဘူးယတံၢ်ဒီးထံၣ်ဘၣ်ကဒါက့ၤတၢ်လီၢ်လၢယအိၣ်ဖျဲၣ်တ့ၢ်အ လီၢ်န့ၣ်လီၤ.တၢ်ဆီတလဲအိၣ်ဝဲအါမးလၢဒဲကဝီၤအပူၤဘၣ်ဆၣ်ယမၤနီၣ်မၤဃါဘၣ်ခဲလၢာ်လီၤ ဂာ်ဒ်သိးဒၣ်ဖဲမဟါတနံၤန့ၣ်လီၤ.ဖဲယက့ၤဆူမဲၢ်လးအခါယအိၣ်ဒီးတၢ်တူၢ်ဘၣ်ခီၣ်ဘၣ်လၢအ လီၤဆီန့ၣ်လီၤ.လီၤဂာ်ဒ်သိးဒီးလၢကစၢ်ဟံၣ်ဃီဒီးဆှၢကဒါက့ၤယၤဒီးထိၣ်ဟူးထိၣ်ဂဲၤဝဲဒၣ်ယ သးအါမံၤဒီးဒုးသ့ၣ်နီၣ်က့ၤယၤလၢယဖိသၣ်အကတီၢ်န့ၣ်လီၤ.ယပလၢၢ်ဘၣ်လၢယတၢ်ဘူၣ်ဂ့ၤ ဒီးယဘၣ်ဆိၣ်ဂ့ၤန့ၣ်လီၤ.ယထံၣ်လိာ်ဘၣ်ယသးဒီးယဖါတံၢ်ဒီးယမုၢ်ဂၢ်ဒီးယတူၢ်ဘၣ်လၢယ အိၣ်ဒီးတၢ်သူၣ်ဖှံသးညီအါန့ၢ်တက့ၢ်န့ၣ်လီၤ.မ့ၢ်တၢ်တူၢ်ဘၣ်လၢအလီၢ်ဆီလၢယဂီၢ်တုၤဒၣ်လဲၣ် ယဆိကမိၣ်ဒီးတဲလၢအဂ့ၢ်တသ့ဘၣ်.ယသးစံၣ်ဝဲချ့ဒိၣ်မးန့ၣ်လီၤ.ယကတိၤသကိးဘၣ်တၢ် ဒီးယမုၢ်ဂၢ်,ဖါတံၢ်အံၤမ့ၢ်ဝဲတၢ်လီၤဆီလၢယဂီၢ်ဒီးအဝဲသ့ၣ်ဟ့ၣ်ယာ်တၢ်ဟ့ၣ်န့ၣ်လီၤ.တၢ်ဟးဝ့ၤ ဝီၤတၢ်လဲၤကျဲအပူၤအဝဲသ့ၣ်မ့ၢ်ဖိသၣ်ပိာ်ခွါလၢအသးအိၣ်(၁၄)နံၣ်တုၤလၢ(၁၈)နံၣ်န့ၣ်လီၤ. တၢ်လဲၤကျဲတဘျီညါအံၤဒုၣ်ဘၣ်ဒိဘၣ်ထံးဝဲပှၤကိးဂၤအသူၣ်အသးဒိၣ်ဒိၣ်ကလဲာ်မ့ၢ်လၢထံၣ် ဘၣ်ဝဲပထံကီၢ်ဒီးမ့ၢ်ဝဲတၢ်လီၤလးဒီးပမၤလိဘၣ်တၢ်အါမံၤဘၣ်ဃးဒီးန့ဆၢၣ်တၢ်အိၣ်သးတ ဖၣ်ဒီးဖိသၣ်အါန့ၢ်ဒံးလၢမဲၢ်လးဒီးဖၣ်အၣ်န့ၣ်လီၤ.မ့ၢ်ဝဲတၢ်လၢထိးဘၣ်ပသးနီၢ်နီၢ်ဒီးယဆိမိၣ် စ့ၢ်ကီးလၢပဝဲခဲလၢာ်အိၣ်ဒီးတၢ်ဒိၣ်တုာ်ခိၣ်ပှဲၤဒီးတၢ်လၢတၢ်ပှဲၤလၢတၢ်လဲၤကျဲတဘျီညါအံၤစ့ၢ် ကီးန့ၣ်လီၤ.ပိာ်ခွါဖိသ့ၣ်တဖၣ်အံၤအါဒၣ်တက့ၢ်ထီၣ်ဝဲတီၤကၠိဒီးတနီၤထီၣ်ဝဲခီလ့ၣ်ကၠီန့ၣ်လီၤ. ပဝဲကိးဂၤပမ့ၢ်ပှၤမၤလိတၢ်ဖိဒီးပဝဲကိးဂၤပအိၣ်ဒီးတၢ်ဃုထၢလၢအလီၤဆီလိာ်သးလၢပကၠိအ ပူၤန့ၣ်လီၤ.ယနီၢ်ကစၢ်ဒၣ်ယဲယသးဝံၣ်တၢ်ဒီးမၤလိလၣ်တ့ၣ်ကျိာ်(ပှၤရိမ့းဖိလၢပျၢၤအကျိာ်)လၢ ယတၢ်ဃုထၢအဂီၢ်ဘၣ်ဆၣ်လီၤဆီလိာ်သးဒီးပိာ်ခွါဖိသၣ်အဂၤန့ၣ်လီၤ.တနီၤသးစဲဝဲဒၣ်လၢက ကဲဝဲဒၣ်သုးဒီးအဂၤတနီၤသးစဲဝဲဒၣ်လၢကကဲထီၣ်ဝဲပၢၤကီၢ်ဒီးပှၤသ့ပှၤဘၣ်လၢစဲးဖီကဟၣ်မ့ တမ့ၢ်တၢ်တ့ထီၣ်ဘှီထီၣ်တကပၤန့ၣ်လီၤ.ပတထီၣ်ကၠိလၢတၢ်လီၢ်တပူၤဃီဘၣ်တနီၤအိၣ်ဝဲ (တီၤထီကၠိလၢမုၢ်ထီၣ်,တီၤထီကၠိလၢမုၢ်နုာ်,ဟဲလဲကၠိ,ခီတဝူးကၠိ,အိၣ်လဲဖၢၣ်ကၠိ,ကြဲကၠၢၣ်ကၠိဒီး ဟၢထၢၣ်တီၤထီကၠိ)သ့ၣ်တဖၣ်လၢစီးလ့းတြီၤအပူၤန့ၣ်လီၤ.ယဖါတံၢ်ဒီးယမုၢ်ဂၢ်မၤတၢ်ဒီးအိၣ်ဝဲ ဒၣ်ဒီးအမူအဒါလၢမဲၢ်လးပှၤတဝၢအပူၤဃိအဝဲသ့ၣ်ကဘၣ်လဲၤအိၣ်ဖှိၣ်န့ၣ်လီၤ.ယကတိၤသ ကိးတၢ်ဒီးအဝဲသ့ၣ်ဒီးဒဲကဝီၤအခိၣ်အနၢ်ဒီးမၤလိန့ၢ်ဘၣ်ယဲဒၣ်တၢ်အါမံၤဘၣ်ဃးဒီးယဟံၣ် ယဃီန့ၣ်လီၤ.တၢ်လၢအဝဲသ့ၣ်စံးဝဲသ့ၣ်တဖၣ်လုၢ်ဘၢကွံာ်ယသးဒီးမုၢ်ကအိၣ်ဝဲတနံၤယသး အိၣ်ဟဲက့ၤမၤစၢၤကဒါက့ၤပှၤဘၣ်ကီဘၣ်ခဲဖိဒ်လၢယမ့ၢ်တ့ၢ်လၢအပူၤကွံာ်အသိးန့ၣ်လီၤ.အိၣ် ဒီးတၢ်ခွဲးတၢ်ယာ်လၢဟဲက့ၤဘၣ်ယဲဆူနီၢ်ကစၢ်အဟံၣ်န့ၣ်မ့ၢ်တၢ်မၤအသးလၢအဂ့ၢ်ကတၢၢ်တ ခါလၢယဂီၢ်န့ၣ်လီၤ.တၢ်လီၢ်လၢတၢ်ကဃုထၢဝဲလၢတၢ်လဲၤကျဲတဘျီညါအံၤကီခဲဝဲဒိၣ်မးဘၣ် ဆၣ်ပဝဲကိးဂၤပအၢၣ်လီၤသကိးလၢအမ့ၢ်မဲၢ်လးဒီးဖၣ်အၣ်န့ၣ်လီၤ.ပအိၣ်ဒီးတၢ်လိာ်ကွဲဖျၢၣ် ထူလၢလီၤသူၣ်ပိၢ်သးဝးဒီးထံၣ်လိာ်သးဒီးတံၤသကိးလၢအဂ့ၤဒီးအသူၣ်ဂ့ၤသးဝါတဖၣ်ဖဲလၢ တၢ်လီၢ်သ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ်လီၤ.တၢ်လဲၤကျဲအံၤမ့ၢ်ဝဲတၢ်ဆၢကတီၢ်ဂ့ၤဝဲနီၢ်နီၢ်လၢပတၢ်အိၣ်မူအပူၤ န့ၣ်လီၤ.

Sheffield ဖျၢၣ်ထူစၢဖှိၣ်ကရၢဟ့ၣ်လၤဟ့ၣ်ကပီၤဝဲပှၤလၢအိၣ်ဒီးတၢ်သ့တၢ်ဘၣ်အဆိကတၢၢ် လၢအမ့ၢ်တ့ၢ်ကၠီၣ်တဲၣ်ဘၣ်ကီဘၣ်ခဲဖိစီၤကျၢၤဟဲ(၁၈)နံၣ်တဂၤအံၤဒိးန့ၢ်ဘၣ်ဝဲတၢ်အၢၣ်လီၤ အီလီၤလၢတၢ်မၤကွၢ်အတၢ်သ့တၢ်ဘၣ်သၢဘျီတဘျီဖဲဖျၢၣ်ထူကရၢအံၤန့ၣ်လီၤ.အဝဲအိၣ်ဖျဲၣ် ထီၣ်ဝဲလၢအူးပၠၣ်ဘၣ်ကီဘၣ်ခဲဒဲကဝီၤအပူၤဒီးအပှၤဟံၣ်ဖိဃီဖိတဖၣ်မ့ၢ်ဝဲကညီကလုာ်ဒူၣ်လၢ ဘၣ်ကွၢ်ဆၢၣ်မဲာ်တ့ၢ်လံဒီးတၢ်ဆီၣ်တံၢ်မၤနၢၤလၢကီၢ်ပယီၤအပူၤန့ၣ်လီၤ.ကျဲးစၢးဝဲလၢကလဲၤဆီ လီၤက့ၤတၢ်အိၣ်မူလၢကီၢ်အီၣ်စတ့လယါဘၣ်ဆၣ်တကဲထီၣ်လိၣ်ထီၣ်ဘၣ်အဃိလီၤ ဂာ်ဒ်သိး ဒီးအဝဲသ့ၣ်တထူၣ်ဖျဲးထီၣ်လၢၤလၢဒဲကဝီၤပူၤအတၢ်အိၣ်မူလၢတအိၣ်ဒီးတၢ်မုၢ်လၢ်ဘၣ်အံၤန့ၣ် လီၤ.နဟးထီၣ်လၢတၢ်ချၢတန့ၢ်ဘၣ်.ပှၤလၢဒဲကဝီၤအပူၤတဖၣ်လံာ်ပိာ်ကျဲလၢကလဲၤထီၣ်က့ၤ လီၤလၢကီၢ်ကၠီၣ်တဲၣ်အံၤအပူၤဒ်ပှၤပတီၢ်မုၢ်တဂၤအသိးတအိၣ်နီတဂၤဘၣ်အဂ့ၢ်ကျၢၤစံးဝဲန့ၣ် လီၤ.ဖဲ(၂၀၀၆)နံၣ်အကတီၢ်ကရူၢ်စှၤကိာ်ဖိလၢပၣ်ဃုာ်ဒီးကျၢၤအဟံၣ်ဖိဃိဖိယဲၢ်ဂၤအံၤဒိးန့ၢ် ဘၣ်က့ၤဝဲတၢ်သုးလီၢ်သုးကျဲဆူဝ့ၢ်(Sheffield)လၢအမ့ၢ်ကီၢ်စၢဖှိၣ်ကျဲစၢၤခီဖျိတၢ်ဒီသဒၢတၢ်ရဲၣ် တၢ်ကျဲၤအဃိန့ၣ်လီၤ.ကျၢၤလၢကတိၤကျိာ်တသ့ဘၣ်တဂၤအံၤဟံဝဲတၢ်ခွဲးတၢ်ယာ်လၢတၢ်လိာ် ကွဲဖျၢၣ်ထူလၢကၠိအဖျၢၣ်ထူကရၢဒီး(Sunday leagues)ဖျၢၣ်ထူကရၢသ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ်လီၤ.အ သကိးတဖၣ်တဲဘၣ်အီၤဘၣ်ဃး(Unites Racism Divides)ဖျၢၣ်ထူကရၢလၢအမၤစၢၤ Kyle Walkerလၢကကဲထီၣ်ဘၣ်ဝဲဟီၣ်ခိၣ်ဒီဘ့ၣ်အပတီၢ်အဲးကလံးကီၢ်ပှၤ ထူဖျၢၣ်ထူန့ၣ်လီၤ.အဝဲ နုာ်လီၤထူစ့ၢ်ကီးဖျၢၣ်ထူဖဲန့ၣ်ဒီးဖျၢၣ်ထူအသရၣ်ဘၣ်သူၣ်ဘၣ်သးအီၤန့ၣ်လီၤ.တၢ်မၤကွၢ်ခံဘျီ ဖဲ(Sheffield United)ဖျၢၣ်ထူကရၢအကတီၢ်,Walker စ့ၢ်ကီးနုာ်လီၤမၤကွၢ်အသးန့ၣ်လီၤ.လၢ ခံကတၢၢ်ကျၢၤဘၣ်တၢ်ဃုထၢထီၣ်အီၤလၢဖျၢၣ်ထူကရၢဒီးWalkerဘၣ်ဟးထီၣ်ဝဲဒီးဖဲလၢတၢ် မၤကွၢ်အီၤသၢဘျီတဘျီဝံၤအလီၢ်ခံဖျၢၣ်ထူပှၤနဲၣ်တၢ်တဖၣ်ဘၣ်သူၣ်ဘၣ်သးအီၤဒိၣ်မးန့ၣ်လီၤ. မုၢ်တနံၤယအဲၣ်ဒိးလိာ်ကွဲလၢ(PremierLeague)ဖျၢၣ်ထူကရၢအပူၤဘၣ်ဆၣ်ဒီးခဲကနံၣ်အံၤ ယတၢ်ပညိၣ်အိၣ်လၢယကဂုာ်ကျဲးစၢးဒ်သိးပှၤပၢဆှၢရဲၣ်ကျဲၤတၢ်Nigel Adkins ဒီး Chris Morgan လၢအမ့ၢ်ဖျၢၣ်ထူပှၤနဲၣ်တၢ်လၢ ပှၤလိာ်ကွဲသးနံၣ်(၂၁)နံၣ်ဆူအဖီလာ်သ့ၣ်တဖၣ်က ဘၣ်သူၣ်ဘၣ်သးယၤအဂီၢ်ဒီးဟ့ၣ်ဆၢက့ၤ(Sheffield United)ဖျၢၣ်ထူကရၢခီဖျိအတၢ်နာ်န့ၢ် ယၤလၢအိၣ်ဖျါထီၣ်အံၤအဂ့ၢ်,အဝဲစံးဘၣ် Reuters တၢ်ကစီၣ်န့ၣ်လီၤ.ဘၣ်ဆၣ်ယမ့ၢ်ပှၤလိာ် ကွဲဖိတဂၤလၢအိၣ်ဒီးတၢ်သးဆူၣ်ဒီးတၢ်မုၢ်လၢ်ကွၢ်စိလၢအထီန့ၣ်လီၤ.မုၢ်တနံၤယဘၣ်သးကဲ ထီၣ်ဘၣ်ကီၢ်ပယီၤမ့တမ့ၢ်ကီၢ်ကၠီၣ်တဲၣ်ဖျၢၣ်ထူကရၢအခိၣ်လၢဟီၣ်ခိၣ်ဒီဘ့ၣ်အပတီၢ်အသိး န့ၣ်လီၤ.ဒီးယနီၢ်မ့ၢ်ဒိၣ်ထီၣ်န့ၢ်ဒီးမ့ၢ်သ့ယကလိာ်ကွဲဖျၢၣ်ထူတၢ်ပြၢလၢအပတီၢ်ထီဒ်အမ့ၢ် (PremierLeague)ဒီး(Champions League)တၢ်ပြၢသ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ်လီၤ.ကျၢၤမ့ၢ်ပှၤလိာ်ကွဲဖိ လၢအိၣ်ဒီးအကံၢ်အစီအလၢအပှဲၤဒီးတနံၣ်ညါအံၤလိာ်ကွဲဝဲလၢပှၤသးနံၣ်(၂၁)နံၣ်ဆူအဖီလာ် တဖၣ်အကျါဒီးန့ၢ်ဘၣ်ဝဲတၢ်ခွဲးတၢ်ယာ်လၢကနုာ်လီၤဘၣ်ဝဲဖဲ(Blades)ဖျၢၣ်ထူကရၢလၢအ လိာ်ကွဲတုၤထီၣ်လၢကတီၤဆိခိၣ်ဖးတၢတၢ်ပြၢလၢ(LeagueCup)အပတီၢ်န့ၣ်လီၤ.ဘၣ်ဆၣ်ဒီး အတၢ်ခွဲးတၢ်ယာ်လၢကဒိးန့ၢ်ဘၣ်တၢ်သုးထီထီၣ်အပတီၢ်အံၤတပျာ်ကွံာ်ဝဲထဲတစဲးဖိအဃိဒိး န့ၢ်ဘၣ်က့ၤဝဲခိၣ်ဖးခံန့ၣ်လီၤ.တၢ်ဂုာ်ကျဲးစၢးအိၣ်ဒီးတၢ်လဲၤထီၣ်လဲၤထီလၢတၢ်ကူၣ်ဘၣ်ကူၣ် သ့အတီၤပတီၢ်တကပၤအံၤမ့ၢ်တၢ်လၢအတၢ်တၤဒိၣ်မးန့ၣ်အဂ့ၢ်စၢဖှိၣ်ကူၣ်သ့ပှၤပၢဆှၢရဲၣ်ကျဲၤ တၢ်(Nick-Cox)စံးဝဲန့ၣ်လီၤ.တကတီၢ်ဃီကျၢၤဘၣ်မၤလိစ့ၢ်ကီးဝဲကျိာ်အသီတမံၤဒီးမၤဘၣ် လိာ်က့ၤအသးဒီးတၢ်ဆဲးတၢ်လၤလၢတဒ်သိးလိာ်အသးသ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ်လီၤ.တၢ်ဒိးန့ၢ်ဘၣ်တၢ် သ့တၢ်ဘၣ်တၢ်ဖံးတၢ်မၤအဂီၢ်တၢ်အၢၣ်လီၤအီလီၤလၢဖျၢၣ်ထူကရၢအဝဲအံၤမ့ၢ်တၢ်မၤကဲထီၣ် လိၣ်ထီၣ်တၢ်အဂ့ၤလီၤဆီတမံၤန့ၣ်လီၤ.ခဲကနံၣ်အံၤကျၢၤဖီၣ်ဃာ်ဝဲအဲကလံးအလံာ်ခီကီၢ်ဒီး ဖဲ(၂၀၁၂)နံၣ်အဝဲက့ၤဟးဝဲဆူအဟံၣ်ဖိဃီဖိဒီးတံၤသကိးသ့ၣ်တဖၣ်လၢဘၣ်ကီဘၣ်ခဲဒဲကဝီၤ အပူၤလၢပှၤဘၣ်ကီဘၣ်ခဲဖိအိၣ်ဝဲ(၁၃,၀၀၀)ဂၤဃၣ်ဃၣ်အိၣ်ဆိးဝဲအလီၢ်န့ၣ်လီၤ.အဝဲစံးဝဲ လၢအသးခုလၢဟဲက့ၤစိာ်ဃုာ်ဝဲတၢ်ဆၢမုၢ်လၢ်အါမးလၢပှၤလၢအအိၣ်တ့ၢ်ဒံးလၢဟံၣ်သ့ၣ်တဖၣ် (လၢအဲၣ်ဒိးထံၣ်ဘၣ်အဝဲသ့ၣ်အပှၤလၢကနုာ်လီၤလိာ်ကွဲဘၣ်ဝဲဖဲဖျၢၣ်ထူတၢ်ပြၢလၢအဆိက တၢၢ်တဘျီအံၤန့ၣ်လီၤ.ယသ့ၣ်ညါလၢယမ့ၢ်ယဲဒၣ်ခၢၣ်စးတဂၤလၢယနီၢ်ကစၢ်ဒၣ်ယဲ,ယဟံၣ်ဖိ ဃီဖိ,တံၤသကိးသ့ၣ်တဖၣ်ဒီးပှၤကိးဂၤဒဲးလၢကီၢ်ပယီၤဒီးကီၢ်ကၠီၣ်တဲၣ်အဂီၢ်န့ၣ်အဂ့ၢ်,ကျၢၤစံးဝဲ န့ၣ်လီၤ.စံးစ့ၢ်ကီးဝဲဒၣ်လၢဘၣ်သးကဲထီၣ်တၢ်အဒိအတဲာ်အဂ့ၤဒီးတၢ်မုၢ်လၢ်အတၢ်ပနီၣ်လၢအ ပာ်ဖျါဝဲဘၣ်ကီဘၣ်ခဲဒဲကဝီၤအချၢတၢ်အိၣ်မူအံၤန့ၣ်လီၤ.

နဃုကွၢ်နဲဒၣ်လံာ်လဲၢ်လၢနကကွၢ်သြတဲၤတၢ်ဂ့ၢ်တၢ်ကျိၤလၢနတၢ်မၤလိတဖၣ်အဂီၢ်မ့ၢ်ဂ့ၤ, နဘၣ်သးဒိးန့ၢ်တၢ်သ့ၣ်ညါနၢ်ပၢၢ်ဒီးတၢ်ဂ့ၢ်တၢ်ကျိၤကစီၣ်တဖၣ်မ့ၢ်ဂ့ၤ,မ့တမ့ၢ်ဖးလိာ်ကွဲ လံာ်တဖၣ်မ့ၢ်ဂ့ၤ,ပှၤတဝၢအလံာ်ရိဒၢးမ့ၢ်တၢ်လီၢ်အဂ့ၤကတၢၢ်တတီၤလၢတၢ်ကလဲၤဟးအိၣ် သကိးဝဲဒၣ်အဂီၢ်န့ၣ်လီၤ. ခဲကနံၣ်အံၤဖဲဘၣ်ကီဘၣ်ခဲဒဲကဝီၤ(၇)ဘ့ၣ်လၢကီၢ်ကၠီၣ်တဲၣ်ကီၢ်ပယီၤကီၢ်ဆၢအပူၤပှၤတ ဝၢအလံာ်ရိဒၢးအိၣ်ဝဲ(၂၁)ဖျၢၣ်န့ၣ်လီၤ. လံာ်ရိဒၢးသ့ၣ်တဖၣ်အံၤတၢ်အိးထီၣ်အီၤတနွံန့ၣ်ယဲၢ်သီဒီးလံာ်ရိဒၢးတဖျၢၣ်စုာ်စုာ်အပူၤလံာ် အိၣ်ဝဲ(၇၀၀၀)ဘ့ၣ်,ပၣ်ဃုာ်ဝဲဒၣ်ဒီးလံာ်ပူလၢအအိၣ်ဒီးတၢ်ဂီၤတဖၣ်,တၢ်အုၣ်ကီၤသးအလံာ် (Reference-books)သ့ၣ်တဖၣ်,လံာ်တၢ်ကစီၣ်တဖၣ်,လံာ်မဲးကစံ,တၢ်သ့ၣ်ညါနၢ်ပၢၢ်အဂီၢ် လံာ်ကလုာ်ကလုာ်,တၢ်ဃဲၤပူဒီးတၢ်ကွဲးလီၤနံၤသ့ၣ်တဖၣ်စ့ၢ်ကီးန့ၣ်လီၤ.ပှၤတဂၤလၢ်လၢ်လၢ အသးနံၣ်အိၣ်ဝဲ(၁၂)နံၣ်ဆူအဖီခိၣ်ဟံလိၢ်ဖးဝဲလံာ်တဖၣ်အံၤသ့ဝဲဒၣ်န့ၣ်လီၤ. ဒ်န့ၣ်အသိးတနံၤဒီးတနံၤအတၢ်ဟူးတၢ်ဂဲၤသ့ၣ်တဖၣ်ဘၣ်တၢ်ရဲၣ်လီၤကျဲၤလီၤအီၤလၢပှၤကွၢ် ထွဲလံာ်ရိဒၢးသ့ၣ်တဖၣ်ဒ်အမ့ၢ်တၢ်တဲယုၤပူ,တၢ်လိာ်ခိၣ်လိာ်ကွဲ(games),တၢ်သးဝံၣ်ဒီးတၢ် တ့ၢ်တၢ်ဂီၤသ့ၣ်တဖၣ်လၢဖိသၣ်သ့ၣ်တဖၣ်အဂီၢ်န့ၣ်လီၤ.ဖိသၣ်ဒီးပှၤသးပှၢ်သ့ၣ်တဖၣ်အါဒံ အါဂၤဟဲသူဝဲလံာ်ရိဒၢးအံၤကိးနံၤဒဲးဒီးသူဝဲတၢ်ဆၢကတီၢ်လၢတၢ်ဖးလံာ်အကလုာ်ကလုာ်, ဃုာ်ဒီးအတံၤသကိးဒီးအဟံၣ်ဖိဃီဖိသ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ်လီၤ. ရှၣ်တံၣ်မုာ်သးမၤကလီတၢ်ကရၢ(SVA)ဆီၣ်ထွဲထီၣ်မၤစၢၤဝဲပှၤတဝၢအလံာ်ရိဒၢးစးထီၣ်လၢ (၂၀၀၀)နံၣ်လံၤလံၤန့ၣ်လီၤ.နီၢ်တညဲဖီလၢအသးအိၣ်(၁၁)နံၣ်လၢဘၣ်ဒိၣ်ယါပှၤဘၣ်ကီ ဘၣ်ခဲဒဲကဝီၤအံၤဟဲဝဲလၢလံာ်ရိဒၢးခဲအံၤခဲအံၤန့ၣ်လီၤ. လံာ်ရိဒၢးအံၤမ့ၢ်ဝဲတံၤသကိးအဂ့ၤကတၢၢ်လၢအဂီၢ်န့ၣ်လီၤ.ယဟဲဆူလံာ်ရိဒၢးကိးနံၤဒဲးန့ၣ် လီၤ.ယကနၢ်ပှၤကွၢ်ထွဲလံာ်ရိဒၢးအတၢ်တဲယုၤပှၤတၢ်ဃဲၤပူသ့ၣ်တဖၣ်မုာ်ဒိၣ်မးန့ၣ်လီၤ.ဖဲလၢ ယဒိကနၣ်ယဲပူတဖၣ်အခါယသးမုာ်သးခုယဲဒိၣ်မးန့ၣ်လီၤ. ယဆၢမုၢ်လၢ်လၢခါဆူညါန့ၣ်ယကကဲထီၣ်ဘၣ်ဝဲပှၤကွၢ်ထွဲလံာ်ရိဒၢးတဂၤဒီးယအဲၣ်ဒိးတဲ န့ၢ်ပှၤဖိိသၣ်သ့ၣ်တဖၣ်လၢတၢ်ဃဲၤပူသ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ်လီၤ.နီၢ်ဘဲလ်ထံလူလၢအသးအိၣ်ဝဲ (၅၂)နံၣ်လၢအအိၣ်ဝဲဖဲမဲၢ်လးအူဒဲကဝီၤအပူၤအဲၣ်ဘၣ်ဝဲဒၣ်လံာ်ရိဒၢးဒီးညီနုၢ်ဆီၣ်ထွဲမၤ စၢၤဝဲပှၤ ကွၢ်ထွဲလံာ်ရိဒၢးသ့ၣ်တဖၣ်အတၢ်ဖံးတၢ်မၤန့ၣ်လီၤ.လံာ်ရိဒၢးအံၤအဘျုးအဖှိၣ်အိၣ် ဝဲဒၣ်လၢပဂီၢ်ဒိၣ်မးမ့ၢ်လၢပဒိးန့ၢ်အါထီၣ်ဘၣ်ဝဲတၢ်ဂ့ၢ်တၢ်ကျိၤတၢ်ကစီၣ်ခီဖျိလၢလံာ်လဲၢ် သ့ၣ်တဖၣ်အံၤန့ၣ်လီၤ. ယမ့ၢ်အိၣ်ဖဲယသဝီလၢကီၢ်ပပယီၤအပူၤန့ၣ်ကကီခဲဒိၣ်မးလၢယကမၤန့ၢ်ဘၣ်လံာ်လဲၢ်အ ကလုာ်ကလုာ်ဒ်အံၤသ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ်လီၤ.တၢ်အိၣ်ဆိးဖဲဒဲကဝီၤအပူၤလၢတအိၣ်ဒီးလံာ်ရိဒၢး အံၤတမ့ၢ်တၢ်လၢအမုာ်ဘၣ်. လံာ်ရိဒၢးဟ့ၣ်ပှၤတၢ်သူၣ်ဖှံသးညီဒီးတၢ်သ့ၣ်ညါနၢ်ပၢၢ်အါထီၣ်တၢ်န့ၣ်လီၤ.စီၤယိၤသးလၢအ သးအိၣ်(၂၂)နံၣ်လၢအဟဲလၢမဲးလးဒဲကဝီၤအံၤဟံးန့ၢ်မူဒါဒ်အမ့ၢ်လံာ်ရိဒၢးပၢဆှၢတၢ်မူဒါခိၣ် လၢ(OCEE- Office of Camp Education Entity)န့ၣ်လီၤ. အဝဲပာ်ကဖၢလၢအသးဒီးအတၢ်ဖံးတၢ်မၤလၢအမ့ၢ်တၢ်ဆီၣ်ထွဲမၤစၢၤ ကမျၢၢ်လၢပှၤတဝၢအပူၤ န့ၣ်လီၤ. ပှၤတဝၢအလံာ်ရိဒၢးအံၤလီၤဂာ်ဝဲဒ်သိးဒီးကသံၣ်သရၣ်မ့ၢ်လၢအမၤဘျါဝဲပှၤကညီအသူၣ်အ သးသ့ဝဲအဃိန့ၣ်လီၤ.အပူၤကွံာ်စှၤကိာ်နံၣ်,ဖဲလၢတၢ်တၢၣ်ပီၣ်သကိးတၢ်ဘၣ်ဃးတၢ်ဘှါရှဲ အဂၢၢ်အကျၢၤလၢပှၤဒဲကဝီၤဖိတၢ်လၢအအိၣ်တ့ၢ်ဝဲယံာ်တ့ၢ်လံလၢအမ့ၢ်တၢ်ဘှါဆှဲတၢ်ဂ့ၢ်ကီ လၢပှၤဒဲကဝီၤဖိအဂီၢ်တဘျုးမံၤလၢပှၤဖီၣ်နီၣ်ဝံၣ်ခံပာ်ဖျါထီၣ်တ့ၢ်ဝဲတၢ်လၢအကါဒိၣ်လၢတၢ် သူသကိးဝဲတၢ်ကစီၣ်ဃုာ်ဒီးပှၤကညီလၢဒဲကဝီၤအပူၤသ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ်လီၤ. ဒ်ဘၣ်တၢ်ပာ်ဖျါတ့ၢ်ဝဲလၢ(UNESCO)ကမျၢၢ်ပဒိၣ်အတၢ်ပာ်ဖျါထီၣ်တၢ်ပာ်သူၣ်ပာ်သးဖဲလၢ နံၣ်(၁၉၉၄)န့ၣ်ကမျၢၢ်လံာ်ရိဒၢးန့ၣ်မ့ၢ်ဝဲဟီၣ်ကဝီၤလီၢ်ခၢၣ်သးလၢတၢ်ကစီၣ်အဂီၢ်,ဒုးကဲ ထီၣ်တၢ်သ့ၣ်ညါနၢ်ပၢၢ်ခဲလၢာ်ဒီးတၢ် ကစီၣ်လၢအချ့ဒီးသ့ဝဲညီကဒၣ်လၢပှၤသူတၢ်ဖိတ ဖၣ်အဂီၢ်လီၤ. တၢ်အကါဒိၣ်တခါလၢတၢ်ဖံးတၢ်မၤအကျိၤအကျဲလၢပှၤတဝၢလံာ်ရိဒၢးလၢဒဲကဝီၤပူၤန့ၣ်မ့ၢ် ဒ်သိးတၢ်သ့နီၤလီၤလိာ်သးတၢ်ကစီၣ်လၢပှၤလၢအသူဝဲလံာ်ရိဒၢးသ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ်လီၤ. တုၤလၢခဲအံၤတၢ်ကစီၣ်တၢ်ဂ့ၢ်ခိၣ်သ့ၣ်လၢအဟဲဝဲသ့ၣ်တဖၣ်လၢလံာ်ရိဒၢးလၢတၢ်မၤန့ၢ်အီၤ သ့ခီဖျိလံာ်သ့ၣ်တဖၣ်ဒီးတၢ်စဲၣ်ကျံးအပီးအလီအဂုၤအဂၤသ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ်လီၤ.အဝဲအံၤပာ် ဃုာ်ဝဲဒၣ်ဒီးတၢ်ကစီၣ်,မဲးကစံဒီး တၢ်သ့ၣ်ညါနၢ်ပၢၢ်အလံာ်သ့ၣ်တဖၣ်လၢဘၣ်တၢ်နီၤလီၤ အီၤကိးလါဒဲးန့ၣ်လီၤ. ဒ်လဲၣ်ဂ့ၤ,စံးဘျုးဘၣ်ဘီမုၢ်စၢဖှိၣ်ကရၢလၢဆီၣ်ထွဲမၤစၢၤပှၤ,အဲး(စ်)ဘံၤအ့ၤဒုးအိၣ်ထီၣ်ဝဲခီၣ် ဖၠူထၢၣ်လၢလံာ်ရိဒၢးအပူၤဖဲနံၣ်(၂၀၁၄)နံၣ်တဝာ်ဃာ်ဃာ်န့ၣ်လီၤ.ကျဲစၢၤသန့လၢတဘျးစဲ ဒီးအ့တနဲးဘၣ်တၢ်ဒုးအိၣ်ထီၣ်အီၤ.ဖဲခီၣ်ဖၠူထၢၣ်အပူၤအံၤမ့ၢ်တၢ်ဒုးအိၣ်ထီၣ်ဝဲတၢ်နုာ်လီၤဃု သ့ၣ်ညါတၢ်ကစီၣ်လၢအ့တနဲးကျဲစၢၤလၢနဖးနဲသ့လၢကညီ,ပယီၤဒီးကိၤလၤကျိာ်န့ၣ်လီၤ. ဖဲတၢ်ဒုးအိၣ်ထီၣ်ဝဲခီၣ်ဖၠူထၢၣ်သ့ၣ်တဖၣ်ဝံၤအလီၢ်ခံန့ၣ်,အဲး(စ်)ဘံၤအ့ၤဒိးန့ၢ်ဘၣ်တၢ်ခီဆၢ အဂ့ၤအါမးလၢပှၤလၢဟဲသူဝဲလံာ်ရိဒၢးအံၤ,ပှၤလၢစံးဝဲသ့ၣ်တဖၣ်ဆိမိၣ်ဝဲဒၣ်လၢခီၣ်ဖၠူထၢၣ် မ့ၢ်တၢ်လၢအကဲဘျုးလၢတၢ်နုာ်လီၤဃုသ့ၣ်ညါတၢ်ကစီၣ်န့ၣ်လီၤ.(OCEE)စ့ၢ်ကီးနီၤလီၤစ့ၢ်ကီး တၢ်နုာ်လီၤဃုသ့ၣ်ညါတၢ်ကူၣ်ဘၣ်ကူၣ်သ့လၢတၢ်ထၢနုာ်လီၤဃာ်လၢခီၣ်ဖၠူၣ်ထၢၣ်ဝဲအံၤအ ပူၤစ့ၢ်ကီးန့ၣ်လီၤ. ပှၤဟဲသူလံာ်ရိဒၢးအါဒ်အါဂၤအါတက့ၢ်မ့ၢ်ပှၤသးစၢ်သ့ၣ်တဖၣ်သူဝဲခီၣ်ဖၠူၣ်ထၢၣ်ခဲအံၤအံၤ လၢတၢ်ဃုသ့ၣ်ညါတၢ်ကစီၣ်လၢအကဲထီၣ်သးလီၢ်ခံကတၢၢ်ဒီးတၢ်ကူၣ်ဘၣ်ကူၣ်သ့အတၢ် ပီးတၢ်လီသ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ်လီၤ. ဖဲလၢတၢ်မၤလိအဆၢကတီၢ်,ပှၤထီၣ်တၢ်မၤလိသ့ၣ်တဖၣ်နီၤလီၤဝဲအတၢ်ထံၣ်ဒ်သိးတၢ်ကမၤ ဂ့ၤထီၣ်လံာ်ရိဒၢးအကျိၤအကျဲလၢတၢ်နီၤလီၤတၢ်ကစီၣ်ခီဖျိလံာ်သ့ၣ်တဖၣ်,ခီၣ်ဖၠူၣ်ထၢၣ်, တၢ်ကစီၣ်လၢလၢၢ်သ့ၣ်ဘၣ်ဖးဒိၣ်အလိၤဒီးတၢ်ပီးတၢ်လီအဂုၤအဂၤသ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ်လီၤ. မ့မ့ၢ်တၢ်သူဝဲခီၣ်ဖၠူထၢၣ်တၢတဘျီလၢပှၤသူတၢ်ဖိအဂီၢ်တနီၤသနာ်က့အဝဲသ့ၣ်အါတက့ၢ် အိၣ်ဒီးတၢ်သူၣ်ဆူၣ်သးဂဲၤလၢကမၤလိသ့ဝဲဒၣ်လၢတၢ်ကဘၣ်သူခီၣ်ဖၠူထၢၣ်သ့ၣ်တဖၣ် ဒ်လဲၣ်ဒီးအၢၣ်လီၤစ့ၢ်ကီးဝဲဒၣ်လၢကမၤဝဲကိးနံၤဒဲးလၢတၢ်န့ၣ်အဃိအဝဲသ့ၣ်ဟ့ၣ်နီၤလီၤတၢ် ကစီၣ်ဃုာ်ဒီးပှၤအဂုၤအဂၤသ့ဝဲဒးန့ၣ်လီၤ. ပှၤလၢထီၣ်ဝဲတၢ်သိၣ်လိတနီၤပာ်ဖျါထီၣ်ဝဲဒၣ်လၢအဝဲသ့ၣ်ကကတိၤသကိးတၢ်ဒီးဒဲကဝီၤ ကမံးတံာ်ဒ်သိးကမၤတၢ်ဘိးဘၣ်သ့ၣ်ညါလၢအဘၣ်ဃးဒီးခီၣ်ဖၠူထၢၣ်ခဲအံၤတၢ်သူဝဲသ့ လၢပှၤဒဲကဝီၤဖိသ့ၣ်တဖၣ်သ့လံအဂ့ၢ်န့ၣ်လီၤ.ဖဲလၢတၢ်မၤလိဝံၤအလီၢ်ခံအဲး(စ်)ဘံၤအ့ၤ ပှၤမၤတၢ်ဖိသ့ၣ်တဖၣ်ပာ်သူၣ်ပာ်သးဒီးထံၣ်ဝဲဒၣ်လၢတၢ်သ့ဆၢထၢၣ်လၢနီၢ်ကစၢ်လၢပှၤ တဝၢလံာ်ရိဒၢးအဂီၢ်န့ၣ်လီၤ. ပှၤတဝၢလံာ်ရိဒၢးအံၤလီၤဂာ်ဝဲဒ်သိးဒီးလီၢ်ခၢၣ်သးတခါလၢတၢ်သ့ၣ်ညါနၢ်ပၢၢ်ဒီးတၢ်ကစီၣ် န့ၣ်လီၤ.အဲး(စ်)ဘံၤအ့ၤကဆဲးမၤသကိးတၢ်ဒီးပှၤဖီၣ်နီၣ်ဝံၣ်ခံသ့ၣ်တဖၣ်ဒ်သိးဒီးကမၤဂ့ၤထီၣ် ဝဲပှၤတဝၢအလံာ်ရိဒၢးသ့ၣ်တဖၣ်လၢတၢ်န့ၣ်အဃိပှၤအါဒ်အါဂၤကန့ၢ်သူဘၣ်အါထီၣ်ဝဲဒၣ်န့ၣ် လီၤ.နတၢ်ခွဲးတၢ်ယာ်မ့အိၣ်န့ၣ်ဝံသးစူၤဟဲဒီးသူဘၣ်နပှၤတဝၢဒၣ်နဲအလံာ်ရိဒၢးတက့ၢ်.

ဖီဆၢစိ,ဝံသးစူၤတဲဘၣ်ပှၤနဂ့ၢ်နကျိၤဒီးတၢ်လၢအစိာ်ဆှၢနၤဆူမဲးဟီၣ်စီၣ်တက့ၢ်. ယသးအိၣ်ဝဲ(၂၄)နံၣ်ဒီးအိၣ်ဖျဲၣ်ထီၣ်ဝဲဒၣ်လၢကညီကီၢ်စဲၣ်လၢကီၢ်ပယီၤအပူၤဝံၤယဟဲအိၣ် ဝဲဒၣ်လၢကီၢ်ကၠီၣ်တဲၣ်ပှၤဘၣ်ကီဘၣ်ခဲဒဲကဝီၤဖဲသးအိၣ်ဝဲ(၇)နံၣ်န့ၣ်လီၤ.ယသုးလီၢ်သုးကျဲ ဆူယူတံးကၤ,နယူးယီၣ်ကီၢ်ယူၤအဲး(စ်)အ့ၣ်(Utica,NY,USA)ဖဲ(၂၀၀၈)ဒီးအဝဲအံၤမ့ၢ်တၢ်ဟဲ က့ၤဆူကၠီၣ်တဲၣ်ကီၢ်အဆိကတၢၢ်တဘျီစး ထီၣ်လၢယဟးထီၣ်ယဲဒၣ်လၢကီၢ်ကၠီၣ်တဲၣ်န့ၣ် လီၤ. ယမၤသကိးတၢ်တၢ်ဒီး(SVA)တၢ်ကရၢကရိလၢအအိၣ်သူၣ်လီၤသးဖဲကၠီၣ်တဲဒီးကီၢ်ပယီၤကီၢ် ဆၢန့ၣ်လီၤ.ယမိၢ်ဒီးယဒီပုၢ်ဝဲၢ်ခံဂၤအိၣ်ဒံးဝဲဒၣ်လၢနိၣ်ဖိဒဲကဝီၤအပူၤန့ၣ်လီၤ.ယသးခုဒိၣ်မး လၢယထံၣ်ဘၣ်အဝဲသ့ၣ်န့ၣ်လီၤ. တၢ်ဟဲဝံတဂ့ၤဘၣ်အဃိယပၢ်စူာ်ကွံာ်အသးဖဲ၂၀၀၁နံၣ်ဒီးယတခူၣ်လီၤဘၣ်အီၤဘၣ်.အဝဲ မ့ၢ်ဝဲကသံၣ်သရၣ်ဒီးပှၤတဝၢခိၣ်နၢ်တဂၤန့ၣ်လီၤ.အဝဲအသးတဆူၣ်လၢကလဲၤဆူကီၢ်အမဲရ ကၣ်ဘၣ်.အဝဲအတၢ်သးဆူၣ်လၢကဒုးအိၣ်ထီၣ်ဝဲတၢ်ဃူတၢ်ဖိးလၢကညီဖိအပှၤတဝၢအပူၤ န့ၣ်လီၤ. မ့ၢ်နသ့ၣ်နီၣ်ဘၣ်ဃးဒီးနတၢ်အိၣ်မူဖဲနအိၣ်လၢနကစၢ်ထံလီၢ်ကီၢ်ပူၤတမံၤမံၤဒံးဧါ. ဖဲပအိၣ်လၢကီၢ်ပယီၤပူၤအဆၢကတီၢ်အခါယနီၢ်ဆံးဒံးပဘၣ်သုးလီၢ်သုးကျဲတတီၤဘၣ်တ တီၤန့ၣ်လီၤ.အါစုၢ်အါဘျီယဟံၣ်ဖိဃီဖိဘၣ်ပာ်တ့ၢ်ကွံာ်တၢ်ခဲလၢာ်ဒီးဘၣ်ဃ့ၢ်ဆူပှၢ်ပူၤဒီးအိၣ် ခူသူၣ်သးလၢသုးဖိသံၣ်ဖိသ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ်လီၤ.ဖဲလၢပလဲၤအိၣ်တၢ်အလီၢ်တပူၤလၢ်လၢ်ယပၢ် တ့ထီၣ်ဘှီထီၣ်န့ၢ်ဝဲပဟံၣ်ဝၣ်ကိးတီၤဒဲးန့ၣ်လီၤ.ဝံၤဒီးသုးသ့ၣ်တဖၣ်ဟဲတုၤကဒီးဝဲဒၣ်န့ၣ် လီၤ. ဖဲယမ့ၢ်ဖိသၣ်နီၢ်ဆံးအတၢ်အိၣ်မူဒီတကတီၢ်ညါပဘၣ်ဃ့ၢ်ဝ့ၤဝီၤဒၣ်ထီဘိန့ၣ်လီၤ.ဖဲ,ကအိၣ် ဃုနံၣ်ဘျဲၣ်အကတီၢ်တနံၤန့ၣ်ယလိၣ်ကွဲလၢယသကိးအဟံၣ်ဒီးတၢ်လီၤဆီမၤအသးသတူၢ် ကလာ်ပနၢ်ဟူတၢ်သီၣ်ဖးဒိၣ်ဒီးယသ့ၣ်ညါတဘျီဃီသုးဖိထီၣ်ဒုးကဒီးတၢ်လံန့ၣ်လီၤ.ယပၢ် တအိၣ်လၢဟံးဘၣ်.ယမိၢ်ဒီးယဒီပုၢ်ဝဲၢ်နွံဂၤပဃ့ၢ်ပူၤဖျဲးသးလၢပသးသမူအဂီၢ်န့ၣ်လီၤ. လၢတၢ်သးကဒံကဒါအပူၤယလီၤဖးဒီးယဟံၣ်ဖိလၢတၢ်ဃ့ၢ်အဆၢကတီၢ်န့ၣ်လီၤ.ယကဘၣ် မၤမနုၤလဲၣ်န့ၣ်ယတသ့ၣ်ညါယဲဒၣ်ဘၣ်လၢတၢ်န့ၣ်အဃိယဆဲးဃ့ၢ်ယဲဒၣ်ဆူညါဒီးပှၤအဂုၤ အဂၤတဖၣ်လၢအဟးကမၣ်ကျဲဒ်သိးယၤတဖၣ်န့ၣ်လီၤ.ပဃ့ၢ်တုၤလၢကၠီၣ်တဲၣ်ကီၢ်ဆၢဖဲတၢ် လီၢ်တတီၤပှၤဖဲန့ၣ်တနီၤနီၤသ့ၣ်ညါဝဲဒၣ်ယမိၢ်ယပၢ်အဃိသတးမၢဝဲယက့ၤက့ၤဆူယမိၢ်အ အိၣ်န့ၣ်လီၤ.စးထီၣ်ဖဲန့ၣ်လံၤလံၤယတက့ၤက့ၤဆူကီၢ်ပယီၤအပူၤနီတဘျီလၢၤဘၣ်. ဝံသးစူၤတဲဘၣ်ပှၤနဂ့ၢ်နကျိၤဖဲနအိၣ်လၢကီၢ်ကၠီၣ်တဲၣ်အပူၤဒီးနတၢ်လဲၤခီဖျိသ့ၣ်တဖၣ်တ ချုးလၢနဟဲတုၤနဲဖဲယူၤအဲာ်(စ်)အ့ၣ်(USA)အပူၤန့ၣ်တက့ၢ်. လၢကီၢ်ကၠီၣ်တဲၣ်အပူၤန့ၣ်ပဒိးန့ၢ်ဘၣ်ဟီၣ်ခိၣ်တက့ဖိလၢကအိၣ်အဂီၢ်ဒီးတၢ်လီၢ်ဝဲန့ၣ်ကဲ ထီၣ်ဝဲဒၣ်ပဒဲကဝီၤန့ၣ်လီၤ.ပတရဲၣ်ကျဲၤလၢပကအိၣ်ဖဲန့ၣ်ယံာ်ယံာ်ဘၣ်,ဘၣ်ဆၣ်တနံၣ်ပူၤ ကွံာ်ဝဲဒၣ်ဝံၤသၢနံၣ်ပူၤကွံၤဝဲဒၣ်န့ၣ်လီၤ.လီၤဂာ်ဒ်သိးဒီးတၢ်ခွဲးတၢ်ယာ်ကအိၣ်ဝဲဒၣ်လၢပက က့ၤဃီၤဘၣ်က့ၤလၢကီၢ်ဆၢဆူပဒူသဝီလၢၤဘၣ်.လၢတၢ်န့ၣ်အဖီခိၣ်ပှၤဟဲသုးဃီၤသးဆူပဒဲ ကဝီၤပူၤအါထီၣ်အါထီၣ်ဝဲဒၣ်န့ၣ်လီၤ.တၢ်အိၣ်မူလၢဒဲကဝီၤပူၤအံၤတမ့ၢ်တၢ်လၢအညီဘၣ်. ပတဟးထီၣ်ဘၣ်လၢဒဲကဝီၤအပူၤဘၣ်. လၢတၢ်န့ၣ်အဃိပအိၣ်ဖဲန့ၣ်လၢဝၣ်ဟံၣ်ဆံးဆံးဖိအပူၤလၢတအိၣ်ဒီးလီမ့ၣ်အူဒီထံသ့ၣ်တ ဖၣ်ဒီးတသ့ၣ်ညါဘၣ်တၢ်ကစီၣ်နီတမံၤလၢဟဲခီဖျိဒ်သိးဒီးကွဲၤဟူဖျါ,လံာ်လဲၢ်တၢ်ကစီၣ်မ့တ မ့ၢ်ကမျၢၢ်တၢ်ကစီၣ်နီတမံၤဘၣ်. ဘၣ်ဆၣ်တၢ်လၢအကါဒိၣ်ဒ်သိးဒီးတၢ်ကူၣ်ဘၣ်ကူၣ်သ့မ့ၢ်တၢ်လၢဒိးန့ၢ်ဒၣ်စှၤကိာ်ဖိဒီးတအိၣ် ဒီးတၢ်ခွဲးတၢ်ယာ်လၢကလဲၤထီၣ်ဆူညါဖဲလၢဖျိထီၣ်တီၤထီကၠိဝံၤအလီၢ်ခံန့ၣ်လီၤ. တၢ်အကီကတၢၢ်လၢဖဲလၢနအိၣ်နဲဒၣ်လၢဒဲကဝီၤပူၤန့ၣ်မ့ၢ်တၢ်မနုၤလဲၣ်. တယံာ်တမီၢ်ဖဲပဟဲတုၤဖဲကီၢ်ကၠီၣ်တဲၣ်ဝံၤအလီၢ်ခံန့ၣ်တၢ်ဟဲဘၣ်ဝဲယဟံၣ်ဖိဃီဖိဒိၣ်ဒိၣ်ကလဲာ် န့ၣ်မ့ၢ်ဝဲယဝဲၢ်မုၣ်တဂၤဆိးက့ထီၣ်ဝဲဒၣ်န့ၣ်လီၤ.မ့ၢ်အဒိးန့ၢ်ဝဲတၢ်ဆါမနုၤလဲၣ်န့ၣ်ပတသ့ၣ်ညါ ဘၣ်.ယပၢ်မ့ၢ်ဝဲကညီမိၢ်လုပၢ်လၢ်ကသံၣ်သရၣ်တဂၤဒီးဂုာ်ကျဲးစၢးဝဲဒ်သိးဒီးကအိၣ်မူဝဲဒၣ်ဘၣ် ဆၣ်အဂံၢ်အဘါသ့ၣ်တဖၣ်လီၤစှၤဝဲဒၣ်န့ၣ်လီၤ.ကကူစါအီၤလၢခ့ခါကသံၣ်ကသီလၢကတီၢ်ခဲ အံၤအဂီၢ်မ့ၢ်တၢ်လၢအလၢာ်ဘူၣ်လၢာ်စ့ၤအါမးလၢပဂီၢ်န့ၣ်လီၤ.လၢတၢ်န့ၣ်အဃိပဃ့ဘါထုက ဖၣ်လၢကစၢ်ယွၤဒ်သိးကမၤစၢၤပှၤန့ၣ်လီၤ.ဃုာ်ဒီးပဝဲဒၣ်တၢ်အိၣ်ဖှိၣ်လၢဒဲကဝီၤပူၤဃ့ဘါထုက ဖၣ်လၢအဂီၢ်ဒီးတနံၤန့ၣ်တံၤသကိးတဂၤလၢအမၤတၢ်ဒီး(UNHCR)နၢ်ဟူဝဲယဝဲၢ်မုၣ်အဂ့ၢ်အကျိၤ ဒီးမၤစၢၤဝဲဒၣ်အီၤဒ်သိးကလဲၤကူစါအသးလၢကီၢ်(USA)အဃိအဝဲမ့ၢ်ပှၤအဆိကတၢၢ်တဂၤလၢ အသုးလီၢ်သုးကျဲဆူကီၢ်(USA)အဆိကတၢၢ်တဂၤလၢပဟံၣ်ဖိဃီဖိအကျါန့ၣ်လီၤ. ယဒီပုၢ်ဝဲၢ်ခွါဒီးယဒီပုၢ်ဝဲၢ်မုၣ်တဂၤလဲၤဃုာ်ဒီးအီၤဒ်သိးကမၤစၢၤဝဲဘၣ်ဃးတၢ်ဃံနူာ်ကံၢ်လၢတၢ် မၤပှဲၤက့ၤအီၤလၢအနီၢ်ခိအဂီၢ်န့ၣ်လီၤ.တယံၤဘၣ်အလီၢ်ခံဒီးယပှဲၤထီၣ်ယဲ(၁၈)နံၣ်အဃိသတး တၢ်ခွဲးတၢ်ယာ်လၢကလဲၤ ပိၤထွဲထီၣ်အဝဲသ့ၣ်အခံလၢကီၢ်(USA)န့ၣ်လီၤ. ဖဲနဟဲတုၤလၢကီၢ်(USA)အဆိကတၢၢ်အခါတၢ်လၢအဘၣ်သူၣ်ဘၣ်သးနၤန့ၣ်မ့ၢ်တၢ်မနုၤလဲၣ်. န့ဆၢၣ်ခိၣ်ဃၢၤတၢ်လီဆီလိာ်သးအဖီခိၣ်မ့ၢ်နမၤဘၣ်ဘျီးဘၣ်ဒါနဲဒၣ်ဒ်လဲၣ်. ယဟဲတုၤဝဲဖဲယူတံၤကၤ(Utica)ဝ့ၢ်နယူယီး(NY)ဖဲလါယူၤ(၁၉)သီ(၂၀၀၈)နံၣ်န့ၣ်လီၤ.မ့ၢ်မုၢ်နံၤ သးဖှံကတၢၢ်တနံၤလၢယတၢ်အိၣ်မူအပူၤန့ၣ်လီၤ.လၢယတၢ်အိၣ်မူအဆိကတၢၢ်တဘျီလၢယ ထံၣ်ဘၣ်ယဲသိလ့ၣ်သ့ၣ်တဖၣ်,ဟံၣ်လၢအဃံအလၤသ့ၣ်တဖၣ်,သ့ၣ်ထူၣ်,ဖီသ့ၣ်တဖၣ်,ကျဲ သ့ၣ်တဖၣ်,ဒီးထံၣ်ဘၣ်ပှၤကညီသ့ၣ်တဖၣ်လၢက့ၢ်ဂီၤလီၤဆီလိာ်သးလၢယတထံၣ်ဘၣ်ယၤ ဒၣ်လၢယတၢ်အိၣ်မူပူၤနီတဘျီဘၣ်န့ၣ်လီၤ. ယသူၣ်ပျံၤသးဖုးယဲဒၣ်တၢ်တစဲးန့ၣ်လီၤ.ယတသ့ၣ်ညါစ့ၢ်ကီၣ်ပှၤအမဲရကၤဖိအတၢ်ဆဲးတၢ် လၤထဲလဲၣ်ကဲးဆိးဘၣ်လၢတၢ်ဘူၣ်ဂ့ၤတီၢ်ဘၣ်အပူၤယထံၣ်န့ၢ်ယဲတၢ်ဘါယွၤသရိာ်လၢအ လီၢ်လိၢ်လီၤလး,ကၠိလၢအဂ့ၤ,ဟံၣ်သ့ၣ်ဘၣ်လၢအမုာ်ဒီးဒုးရ့လိာ်မုာ်လိာ်အါထီၣ်ဘၣ်ဒီးတံၤ သကိးအါဒ်အါဂၤန့ၣ်လီၤ.ယံာ်ဝဲတနံၣ်ဘျဲၣ်ဃာ်ဃာ်လၢကနၢ်ပၢၢ်ဝဲကျိာ်အဂီၢ်,တၢ်အီၣ်တၢ် အီ,တၢ်ကူတၢ်ကၤက့ၢ်ဂီၤ,တၢ်သူၣ်ဝံၣ်သးဆၢဒီးတၢ်အဂုၤအဂၤသ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ်လီၤ.ခဲအံၤယ ဘၣ်သူၣ်ဘၣ်သးယဲယတၢ်အိၣ်မူဖဲအံၤဒိးမးလီၤ.ဘၣ်ဆၣ်အခီၣ်ထံးသီသီခါမ့ၢ်တၢ်ကီၢ် တၢ်ခဲလၢယဂီၢ်န့ၣ်လီၤ.ယတူၢ်ဘၣ်ယဲဒၣ်လၢမ့ၢ်ဝဲတၢ်မုာ်တၢ်ခုၣ်နီၢ်နီၢ်န့ၣ်လီၤ. ဒ်ကီၢ်အမဲရကၤတၢ်မၤလိအကျိၤအကျဲအသိးမ့ၢ်နမၤဘၣ်ဘျိးဘၣ်ဒါနဲဒၣ်ဒ်လဲၣ်. ဖဲစးထီၣ်အခီၣ်ထံးသီသီမ့ၢ်တၢ်လၢအကီခဲဒိၣ်မးန့ၣ်လီၤ.ယဂုာ်ကျဲးစၢးယဲနးနးကလဲာ်ဒီး ဖျိထီၣ်ယဲတီၤထီကၠိန့ၣ်လီၤ.ဒီးဖဲ(၂၀၁၃)နံၣ်တၢ်ကိၢ်ခါသ့ၣ်လၣ်လီၤဆှုအကတီၢ်ယဖျိထီၣ် ယဲမိးဟီးဝဲလံၣ်(MohawkValley).ခီလ့ၣ်ကၠိဒီးလၢတီၤအပူၤယမၤန့ၢ်ယဲအပတီၢ်တကယၤ အဖီခိၣ်ယပတီၢ်အိၣ်ဝဲဒၣ်လၢမျးကယၤ(၅)န့ၣ်လီၤ.ယဒိးန့ၢ်ယဲတၢ်လၤကပီၤတၢ်မၤစၢၤလီၤ ဆီခံခါလၢကဆဲးမၤလိတၢ်လၢဟးဝံး(Hartwick).အခီလ့ၣ်ကၠိလၢဟီၣ်ခိၣ်ဘီမုၢ်တၢ်မၤလိ အကျိၤအကျဲန့ၣ်လီၤ.ယဖျိထီၣ်ဒီးဒိန့ၢ်တီၤဒိၣ်တုာ်လံာ်အုာ်သးဒံၢ်ကရံၣ်ဖဲတၢ်ကိၢ်ခါအက တီၢ်ဖဲ(၂၀၁၄)နံၣ်န့ၣ်လီၤ.ဒီးဒိးန့ၢ်ဘၣ်ယဲတၢ်လၤတၢ်ကပီၤလၢဒူၤဖံၤဟံၣ်ဖိဃီဖိမီၢ်သီ(Duffy Familly Ambssador)အတၢ်မၤစၢၤကဆဲးမၤယဲတၢ်ဃုသ့ၣ်ညါတၢ်မၤလိဖဲလၢတၢ်ကိၢ်ခါအ ကတီၢ်န့ၣ်လီၤ. ယဘၣ်တၢ်ကွဲမုာ်ယၤလၢကတိၤဘၣ်ဃးပှၤဘၣ်ကီဘၣ်ခဲအဂ့ၢ်အကျိၤဖဲဘီမုၢ်စၢဖှိၣ်ကရၢ သးစၢ်မုၢ်နံၤဖဲဘီမုၢ်စၢဖှိၣ်ကရၢဝဲၢ်လီၤခိၣ်သ့ၣ်ဖဲဝ့ၢ်နယူယီး(စ်)(NYC)န့ၣ်လီၤ. ဒီးခါဆူမဲာ်ညါမ့ၢ်နတၢ်ရဲၣ်တၢ်ကျဲၤအိၣ်နဲဒၣ်ဒ်လဲၣ်. မ့ၢ်နတၢ်ရဲၣ်တၢ်ကျဲၤအိၣ်ဝဲဒၣ်လၢကမၤတၢ်လၢအဘၣ်ဃးဒီးပှၤဘၣ်ကီဘၣ်ခဲဖိအဂီၢ်ဧါ. မ့ၢ်,အိၣ်ဝဲလီၤတံၢ်လီၤဆဲးန့ၣ်လီၤ.ယစးထီၣ်တ့ၢ်ယဲဒၣ်လံန့ၣ်လီၤ.ဖဲ(၂၀၁၂)နံၣ်န့ၣ်ယဒုး အိၣ်ထိၣ်ကရူၢ်တဖုဘၣ်တၢ်ကိးအီၤလၢအမဲရကၤဒီးပှၤဒဲကဝီၤဖိကၠီဘူးတံၢ်လၢတၢ်ဆဲးကျိး အဂီၢ်လၢအမ့ၢ်(ARSCC)ဒ်သိးသးစၢ်လၢပှၤဘၣ်ကီဘၣ်ခဲဒီးသးစၢလၢကီၢ်အမဲရကၤသ့ၣ်တ ဖၣ်ကမၤန့ၢ်ဝဲတၢ်နၢ်ပၢၢ်လိာ်သးအါထီၣ်ခါဆူညါအဂီၢ်န့ၣ်လီၤ.မုၢ်မဆါတနံၤအံၤပကရၢဖိအ နီၢ်ဂံၢ်အိၣ်ဝဲ(၁၃၃၅)ဂၤလၢကီၢ်ဝးဝးအပူၤလၢတၢ်သူဝဲဖ့း(စ်)ဘိး(Facebook)သ့ဝဲဒၣ်န့ၣ်လီၤ. ယအိၣ်ယဲဒၣ်ဒီးယတၢ်မံမီၢ်လၢပှၤဘၣ်ကီဘၣ်ခဲသးစၢ်လၢအိၣ်လၢကီၢ်(USA)သ့ၣ်တဖၣ်က န့ၢ်ဘၣ်ထီၣ်ဝဲဒၣ်တီၤထီကၠီသ့ၣ်တဖၣ်ဒီးဖၠၣ်စိမိၤကၠိဒိၣ်ကၠိထီသ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ်လီၤ.ယတၢ်ရဲၣ် တၢ်ကျဲၤအိၣ်ဝဲဒၣ်လၢကဆဲးမၤလိယဲဒၣ်တၢ်တုၤအဖျိထီၣ်တစုတုၤလၢဒိးန့ၢ်ဘၣ်ယဲသရၣ်ဒိၣ ်စိအတၢ်လၤတၢ်ကပီၤလၢအမ့ၢ်(PhD)လၢအဘၣ်ဃးဒီးဟီၣ်ခိၣ်ဘီမုၢ်ပှၤဟီၣ်ခိၣ်ခိခွဲးယာ်တၢ် သိၣ်တၢ်သီမိၢ်ပှၢ်ဒီးကစၢၢ်ဆၢယဲဒၣ်လၢပှၤဘၣ်ကီဘၣ်ခဲအသနၢၣ်န့ၣ်လီၤ. ယတသးပ့ၣ်နီၣ်ယဲဒၣ်မ့ၢ်ယအိၣ်ဟဲယဲဒၣ်ဖဲလဲၣ်မ့တမ့ၢ်ယတုၤယဲဒၣ်ဆူလဲၣ်တုၤလၢယတုၤ ဃီၤဖဲအံၤဒီးယဆၢမုၢ်လၢ်ယဲဒၣ်မုၢ်ကအိၣ်ဝဲဒၣ်တနံၤယကမၤဘၣ်ယဲဒၣ်တၢ်လၢဘီမုၢ်စၢဖှိၣ် ကရၢ(UNHCR)ကဟ့ၣ်လီၤယတၢ်ဆၢကတီၢ်ဒီးတၢ်အိၣ်မူလၢပှၤဘၣ်ကီဘၣ်ခဲလၢအိၣ်လၢ ဟီၣ်ခိၣ်ချၢဒီဘ့ၣ်ဒ်ယဒိးန့ၢ်ဘၣ်တ့ၢ်ယဲတၢ်မၤစၢၤအသိးန့ၣ်လီၤ.ယကဘၣ်လဲၤယဲတၢ်လဲၤကျဲ လၢအအိၣ်ဒံးဝဲဖယံၤဘၣ်ဆၣ်ယကတုၤဃီၤယဲသပှၢ်ကတၢၢ်န့ၣ်လီၤ.ယဒိးန့ၢ်ဘၣ်တ့ၢ်ယဲ တၢ်ဆိၣ်ဂ့ၤဆိၣ်ဝါအဃိသတးမ့ၢ်ဝဲတၢ်လၢယအဲၣ်ဒိးဟ့ၣ်ဆၢက့ၤယဲတဆံးတက့ၢ်လၢက စၢ်ယွၤဟ့ၣ်တ့ၢ်ယၤန့ၣ်လီၤ.

ဖဲကီၢ်ပယီၤ-ကီၢ်ကၠီၣ်တဲၣ်ကီၢ်ဆၢဒဲကဝီၤအပူၤတၢ်ကူၣ်ဘၣ်ကူၣ်သ့လၢအပတီၢ်ထီဒၣ်တက့ၢ် အံၤအဃိခိၣ်နူာ်သ့ၣ်တဖၣ်ကလူၤပိာ်က့ၤအခံတချုးလၢၤဘၣ်.ခီဖျိတၢ်ခွဲးတၢ်ယာ်ဒီးတၢ်ဆီၣ် ထွဲမၤစၢၤသ့ၣ်တဖၣ်လၢအိၣ်ဒီးတၢ်ပာ်ပနီၣ်ဝဲမ့ၢ်ဂ့ၤ,ကျိၣ်စ့ဂ့ၢ်ဝီဒီးဟံၣ်ဖိဃီဖိအတၢ်ဆီၣ်သနံာ် သ့ၣ်တဖၣ်မ့ၢ်တၢ်လၢအထုးစီၤစုၤယံၤထီၣ်ဝဲဖိဒံဖိသၣ်သ့ၣ်တဖၣ်ဒီးတၢ်မၤလိကၠိအဃိဆူညါခီ အဂီၢ်တၢ်အိၣ်မူတၢ်လီၤတံၢ်တအိၣ်ဘၣ်,လၢတၢ်န့ၣ်အဃိပှၤသူၣ်ဘီၣ်သးစၢ်သ့ၣ်တဖၣ်စ့ၢ်ကီး ကဘၣ်အိၣ်ဒီးတၢ်သူၣ်ဒူသးဒူ,တၢ်ပာ်လီၤသးကျၢၤမုဆှုဒီးတၢ်မုၢ်လၢ်အလၢအပှဲၤန့ၣ်လီၤ. ဖဲလါအ့ၣ်ြဖ့ၣ်(၂၃)သီအနံၤထါမဟ့ၣ်(Tham Hin)ဒဲကဝီၤအပူၤ,တနီသရံၣ်ပှၤဒိၣ်တုာ်ခိၣ်ပှဲၤ ဖၠၣ်စိမိၤမၤလၤကပီၤဝဲပှၤဖျိထီၣ်(Tanawthari Junior College)ကၠိသၢဒူၣ်တဒူၣ်အတၢ်ဖျိကၠိ အမူးန့ၣ်လီၤ.မူးလီၤဆီအတၢ်ရဲၣ်တၢ်ကျဲၤအံၤဘၣ်တၢ်မၤလၤကပီၤဝဲဒ်သိးဒီးတၢ်ပျၢ်တီၤထီ ကၠိအတၢ်ရဲၣ်တၢ်ကျဲၤအသိးလၢအမ့ၢ်ဆ့ကၤသူဖးထီ,လံာ်အုၣ်သးလၢဘၣ်တၢ်ကွဲးဃံကွဲ လၤလံာ်မဲာ်ဖျၢၣ်သ့ၣ်တဖၣ်,ဟံၣ်ဖိဃီဖိအမဲာ်အနါလၢအိၣ်ပှဲၤဒီးတၢ်ပာ်ကဖၢလၢသး,တၢ် သူၣ်ဖှံသးညီ,တၢ်နံၤတၢ်အ့သ့ၣ်တဖၣ်,တၢ်လၤကပီၤခိၣ်သလုာ်လၢအိၣ်ဒီးအနွံ,ခီၣ်ဖံးထီ ခံလၢပိာ်မုၣ်ဖျိထီၣ်ကၠိသ့ၣ် တဖၣ်လၢတၢ်တစူးကါညီနုၢ်အီၤဘၣ်တဖၣ်,ပှၤဖျိကၠိတဂၤအ တၢ်ပီးတၢ်လီန့ၣ်လီၤ. တၢ်နီၢ်နီၢ်လၢနအဲၣ်ဒိးအီၤလၢဒဲကဝီၤအပူၤန့ၢ်မ့ၢ်-တၢ်ခွဲးတၢ်ယာ်လၢကမၤလိဘၣ်ဘၢ်တၢ်ဒီး ဒိၣ်တုာ်ခိၣ်ပှဲၤဒီးတၢ်ကူၣ်ဘၣ်ကူၣ်လၢလၢပှဲၤပှဲၤန့ၣ်လီၤ.ဆူညါခီတၢ်အိၣ်မူလၢအလီၤဆီလိာ် အသးအံၤမ့ၢ်တၢ်ဆၢကတီၢ်လၢစှၤကိာ်ဖိဒီးတၢ်ခွဲးတၢ်ယာ်လၢကမၤလၢပှဲၤတၢ်မိၣ်န့ၢ်သးလီ (မုၢ်တနံၤကဒိၣ်တုာ်ခိၣ်ပှဲၤဃုာ်ဒီးတၢ်ကူၣ်ဘၣ်ကူၣ်သ့)န့ၣ်လီၤ. မ့မ့ၢ်ပှၤသးစၢ်အဂီၢ်တၢ်မၤလိမၤဒီးတမ့ၢ်လၢတၢ်မၤလိကၠိသိၣ်လိဝဲဒၣ်ဘၣ်တခီ(UNHCR)ဒုး အိၣ်ထီၣ်န့ၢ်ဝဲလၢထါမဟ့ၣ်ဒဲကဝီၤအပူၤအံၤစးထီၣ်လၢအပူၤကွံာ်တနံၣ်လံန့ၣ်လီၤ.ပှၤသး စၢ်ဖိလၢသးနံၣ်ဘၣ်အိၣ်ဒံးကၠိအဖၢမုၢ်အိၣ်ဝဲ(၂၀)မျာ်ကယၤလၢတအထီၣ်ကၠိဘၣ်န့ၣ်လီၤ. (UNHCR)ကတိၤတၢ်ဒီးပှၤသးစၢ်ဖိလၢအဟးထီၣ်ကွံာ်ကၠိသ့ၣ်တဖၣ်ဒီးသ့ၣ်ညါဘၣ်ဝဲဒၣ်လၢ အဝဲသ့ၣ်တဖၣ်သးတအိၣ်မၤလိတၢ်လၢၤဘၣ်,အါန့ၢ်အန့ၣ်အဝဲသ့ၣ်တူၢ်ဘၣ်ဝဲဒ်သိးဒီးတၢ် အိၣ်မူဆူညါခီမ့ၢ်တၢ်လၢအိၣ်ဒီးတၢ်ပာ်ပနီၣ်တ့ၢ်လံအီၤဒ်ဒဲကဝီၤတၢ်ကူၣ်ဘၣ်ကူၣ်သ့အပ တီၢ်အသိးန့ၣ်လီၤ.ပှၤသးစၢ်ဖိတနီၤနီၤဘၣ်ဟးထီၣ်ကွံာ်ကၠိခီဖျိဘၣ်မၤစၢၤက့ၤအဟံၣ်ဖိဃီ ဖိလၢကျိၣ်စ့တကပၤ(မ့)ဒ်အတၢ်သးအိၣ်ဒၣ်ဝဲအသိးန့ၣ်လီၤ. တၢ်သ့ၣ်တဖၣ်ခဲလၢာ်မ့ၢ်ဒၣ်အဝဲသ့ၣ်အတၢ်နာ်ဒၣ်ဝဲ,အတၢ်မုၢ်လၢ်ကွၢ်စိလၢဆူညါခီအတၢ် အိၣ်မူအဂီၢ်,ဒီးဟံၣ်ဖိဃီဖိအတၢ်မၤစၢၤလၢတနံၣ်အံၤတၢ်မၤလိလၢကမၤဝံၤမၤကတၢၢ်ဝဲဖၠၣ်စိ မိၤလၢခံနံၣ်တၢ်မၤလိကအတီၢ်န့ၣ်လီၤ.နီၢ်သံၣ်တၣ်(ကတိၤကညီကျိာ်တဘၣ်)လၢဖျိထီၣ်ဝဲ ဖၠၣ်စိမိၤတဘျီအံၤဟဲအိၣ်ဝဲဖဲထါမဟ့ၣ်ဃုာ်ဒီးအမိၢ်အပၢ်စးထီၣ်လၢ၂၀၁၀နံၣ်လံန့ၣ်လီၤ. တလၢၤကၠိဖိလၢအသးအိၣ်(၁၉)နံၣ်တဂၤပာ်လီၤအသးကျၢၤမုဆှုလၢကမၤလိတၢ်ဖဲအိၣ် လၢဒဲကဝီၤပူၤအခါဒီး“မၤလိတၢ်,ကျဲးစၢးဆူၣ်ဆူၣ်ကလဲာ်”အဃိဖဲတီၤထီကၠိတၢ်မၤလိအက တီၢ်အဝဲကတိၤကညီကျိာ်ဘၣ်ဝဲဒၣ်ဂ့ၤဂ့ၤဘၣ်ဘၣ်လံဒီးအဝဲအတၢ်မုၢ်လၢ်ကွၢ်စိလၢကကဲ ထီၣ်ဘၣ်ကသံၣ်သရၣ်ဖးဒိၣ်ဒီၣ်ထၢၣ်န့ၣ်လီၤ. စီၤဖံအဲၣ်လၢာ်(၂၀)နံၣ်လၢအဖျိထီၣ်ဝဲပှၤဒိၣ်တုာ်ခိၣ်ပှဲၤဖၠၣ်စိမိၤကၠိအံၤအဟံၣ်ဖိဃီဖိဒီး အနီၢ်ကစၢ်ဒၣ်ဝဲဘၣ်ဃ့ၢ်ထီၣ်ကွံာ်ဝဲလၢ(Myeita)ဖဲ၂၀၀၅နံၣ်န့ၣ်လီၤ. အဝဲမ့ၢ်ပှၤလၢအိၣ်ကၠိနီၢ်နီၢ်တဂၤလီၤ.အတံၤဖိသကိးဖိသ့ၣ်တဖၣ်မ့ၢ်ဟးထိၣ်ကွံာ်ကၠိဒၣ်လဲာ် လၢအဝဲဒၣ်အဂီၢ်“ပှၤတဂၤကသ့ဒိးန့ၣ်ဘၣ်တၢ်ကူၣ်ဘၣ်ကူၣ်သ့မ့ၢ်တၢ်အရ့ဒိၣ်မးတမံၤအ ဃိန့ၣ်လီၤ.”အဝဲမုၢ်လၢ်ဝဲလၢမုၢ်ကအိၣ်ဝဲတနံၤကက့ၤကဒါက့ၤဝဲဆူ(Myeita)ဒ်သိးကစး ထီၣ်ဘၣ်ဝဲအတၢ်အိၣ်မူမုၢ်ကျိၤဝဲၤကွာ်လၢအမ့ၢ်တၢ်ဘှီသိလ့ၣ်န့ၣ်လီၤ. နီၢ်သံၣ်တၣ်ဒီးစီၤဖံအဲၣ်လၢာ်စံးဝဲတၢ်ဖျိထီၣ်(Tanawthari)အံၤမ့ၢ်ဒၣ်တၢ်ခီၣ်ခါအသီတပ တီၢ်လၢ=ကဆှၢပှၤဆူညါခီဒ်သိးပကတုၤဃီၤဆူပတၢ်မိၣ်န့ၢ်သးလီန့ၣ်လီၤ. ပှၤသးစၢ်ဖိခံဂၤလၢာ်အံၤအိၣ်ဒီးတၢ်ပညိၣ်ဒၣ်ဝဲလၢကဆဲးထီၣ်ဝဲပှၤဒိၣ်တုာ်ခိၣ်ပှဲၤဖၠၢ်စိမိၣ် ခံပတီၢ်တပတီၢ်လၢတၢ်ဒုးအိၣ်ထီၣ်အီၤတၢ်ရဲၣ်တၢ်ကျဲၤအါမံၤအါမၠိလၢကီၢ်ပယီၤကီၢ် ကၠီၣ်တဲၣ်ကီၢ်ဆၢဒီတကျိၤအပူၤန့ၣ်လီၤ. လၢကနုာ်လီၤထီၣ်ဘၣ်ကၠိအံၤအဂီၢ်တၢ်သမံသမိးတၢ်ကမၤအီလၢထါမဟ့ၣ်ဒဲကဝီၤအ ပူၤဖဲလါဖ့ၣ်ဘြူၣ်အါရံၣ်ဒီးကဒိးန့ၢ်ဘၣ်အဆၢဝဲဖဲအဆိအချ့အံၤန့ၣ်လီၤ. ဒ်တၢ်လိၣ်ဘၣ်ဝဲလၢပှၤလၢအဖျိထီၣ်(Tanawthari)သ့ၣ်တဖၣ်အသိးအဝဲသ့ၣ်ခံဂၤလၢာ် မၤတၢ်လၢဒဲကဝီၤပှၤတဝၢအပူၤဒီးအိၣ်ခိးဝဲဒၣ်လၢကထီၣ်ဘၣ်ဒံးဝဲတၢ်မၤလိကၠိဆူညါခီ တပတီၢ်န့ၣ်လီၤ. ပှၤဒိၣ်တုာ်ခိၣ်ပှဲၤဖၠၢ်စိမိၤလၢကီၢ်ကၠီၣ်တဲၣ်ကီၢ်ပယီၤကီၢ်ဆၢဒီတကျိၤအံၤတၢ်တပာ်ပနီၣ် တူၢ်လိာ်ပာ်ကဲအီၤလၢကီၢ်ပယီၤဒီးကီၢ်ကၠီၣ်တဲၣ်ဘၣ်.ကီၢ်ကၠီၣ်တဲၣ်အတၢ်ကူၣ်ဘၣ်ကူၣ် သ့လၢအပတီၢ်ထီသ့ၣ်တဖၣ်ဒ်အမ့ၢ်ဖၠၢ်စိမိၤအကလုာ်ကလုာ်အံၤမ့ၢ်တၢ်လၢကီခဲဝဲဒၣ် ဒိၣ်မးလၢတၢ်ကပိာ်မၤထွဲအီၤအဂီၢ်ဒ်အမ့ၢ်တၢ်ရဲၣ်တၢ်ကျဲၤမ့ၢ်ဂ့ၤ,ကျိၣ်စ့တၢ်လၢာ်ဘူၣ် လၢာ်စ့ာ်မ့ၢ်ဂ့ၤ,ဒီးတၢ်ဂ့ၢ်ကီလၢတၢ်ဖိးဒီးသဲစးသ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ်လီၤ.ဖၠၢ်စိမိၤလၢကီၢ်ပယီၤ အပူၤသ့ၣ်တဖၣ်စ့ၢ်ကီးတၢ်တပာ်ပနီၣ်ဝဲကညီတၢ်ကူၣ်ဘၣ်ကူၣ်သ့အတီၤပတီၢ်သ့ၣ် တဖၣ်ဒ်အမ့ၢ်တီၤထီကၠိမ့ၢ်ဂ့ၤဒိၣ်တုာ်ခိၣ်ပှဲၤဖၠၢ်စိမိၤမ့ၢ်ဂ့ၤဒီးလံာ်ညိၣ်သိၣ်ဒိသ့ၣ်တဖၣ် လၢဒဲကဝီၤဘၣ်န့ၣ်လီၤ.ဘၣ်ဆၣ်ပှၤသးစၢ်ဖိခံဂၤအံၤဂုာ်လဲၤဆူညါ,ကျဲးစၢးမၤလိတၢ် လၢတၢ်ဃုသ့ၣ်ညါနၢ်ပၢၢ်လၢအနီၢ်ကစၢ်ဒၣ်ဝဲဒီးမ့ၢ်တၢ်လၢအိၣ်ဒီးအလုၢ်အပှ့ၤဒီးမုၢ်လၢ် ဝဲလၢဆူညါခီအဂီၢ်တၢ်ခွဲးတၢ်ယာ်အသီကဟဲတုၤအိၣ်အဝဲသ့ၣ်ဒီးနာ်ဝဲဒၣ်လၢအဝဲ သ့ၣ်တဖၣ်အတၢ်မုၢ်လၢ်ကွၢ်စိကလၢထီၣ်ပှဲၤထီၣ်ဝဲဒၣ်န့ၣ်လီၤ

နီၢ်ဖိမ့ၢ်ကညီပိာ်မုၣ်တဂၤလၢအသးအိၣ်(၆၀)နံၣ်ဒီးဟ့ၣ်လီၤအသးလၢတၢ်ကူၣ်ဘၣ်ကူၣ်သ့အပူၤ စးထီၣ်လၢအသးစၢ်ဒံးအဆၢကတီၢ်လံၤလံၤလံန့ၣ်လီၤ.အနီၢ်ကစၢ်ဒၣ်ဝဲပာ်လီၤတ့ၢ်လံအသးကျၢၤမု ဆှုလၢကမၤဆဲးမၤဒံးတၢ်ကွ့ၢ်ကွ့ၢ်န့ၣ်လီၤ.အဝဲဟဲတုၤလၢနိၣ်ဖိဒဲကဝီၤအပူၤဖဲ၁၉၉၇နံၣ်ဒီးဘၣ် တၢ်ဃုထၢထီၣ်အီၤဒ်အမ့ၢ်ဒဲကဝီၤခိၣ်ပှၤမၤစၢၤတၢ်တဂၤဒီးကူၣ်သ့မူဒါခိၣ်န့ၣ်လီၤ.နီၢ်ဖိအတၢ်မုၢ်လၢ် ကွၢ်စိလၢကထံၣ်ဘၣ်ဝဲကညီဖိသ့ၣ်တဖၣ်ကအိၣ်ဒီးတၢ်ကူၣ်ဘၣ်ကူၣ်သ့လၢအဂ့ၤဒီး,တၢ်အိၣ်မူ လၢအဂ့ၤဖဲအိၣ်လၢဒဲကဝီၤအပူၤမ့ၢ်ဂ့ၤ(မ့)က့ၤကဒါက့ၤဆူထံလီၢ်ကီၢ်ပူၤမ့ၢ်ဂ့ၤန့ၣ်လီၤ.အဝဲဃုထၢဝဲ လၢကအိၣ်တ့ၢ်ဒီးဆီၣ်ထွဲမၤစၢၤဝဲဖိသၣ်လၢခံတစိၤဒ်သိးဒီးကဒိၣ်ထီၣ်လၢဒီးအိၣ်ဒီးတၢ်မၤနၢၤကသ့ ဝဲဒၣ်န့ၣ်လီၤ. ------------------------------------------------------------------------------------------ ➣ နီၢ်ဖိတဲပၠးပှၤဘၣ်ဃးဒီးနနီၢ်ကစၢ်တၢ်ဂ့ၢ်ဖုၣ်ကိာ်ကသ့ဧါ ယမံၤမ့ၢ်နီၢ်ဖိလီၤ.ယအိၣ်ဖျဲၣ်ထီၣ်ဖဲလါယူၤလံ(၂၀)သီ၁၉၅၄နံၣ်ဖဲဖလူသဝီရၤမတံကီၢ်ဆၣ်ကညီ ကီၢ်စဲၣ်အပူၤန့ၣ်လီၤ.ဖဲယသးစၢ်ဒံးအကတီၢ်ယလဲၤထီၣ်ကၠိလၢညံၣ်နီၣ်တူၤ(၈)တီၤယအဲၣ်တၢ်သိၣ် လိဒိၣ်မးဒီးဖဲ၁၉၇၁နံၣ်န့ၣ်ယဆၢတဲာ်လီၤယသးလၢယက့ၤကဒါက့ၤဆူယသဝီဒီးယစးထီၣ်သိၣ် လိဝဲကညီဒီးတၢ်ဂံၢ်တၢ်ဒွးန့ၣ်လီၤ.လၢခံက့ၤယထီၣ်ပှၢ်ဒီးယဝၤလၢအမ့ၢ်သဝီအဂၤတဖျၢၣ်ဒီးပထီၣ် ဖိ(၃)ဂၤဒီးယခုၢ်ဖိစ့ၢ်ကီးပှၤဖိအဂၤ(၃)ဂၤန့ၣ်လီၤ. ဖဲ၁၉၈၅နံၣ်ခီဖျိတၢ်ဒုးတၢ်ယာ်လၢကညီဒီကလုာ်စၢဖှိၣ်ကရၢဒီးပယီၤသုးမုၢ်ဒိၣ်အဃိပဟံၣ်ဖိ ဃီဖိဘၣ်သုးလီၢ်သုးကျဲဆူဒူသဝီအဂၤတထျၢၣ်န့ၣ်လီၤ.လၢ်ခံက့ၤဖဲ၁၉၉၇နံၣ်တၢ်ဒုးကဲထီၣ်က ဒီးလၢပသဝီလီၤ.ယသးပျံၤတၢ်ဒီးယအဲၣ်ဒိးလၢကဖိသ့ၣ်တဖၣ်ကဘၣ်စီၤစုၤယံၤဒီးတၢ်ဒုးပျီအဃိ ယဆၢတဲာ်လီၤယသးဒီးဃ့ၢ်ထီၣ်ဆူနိၣ်ဖိဒဲကဝီၤလၢကီၢ်ကၠီၣ်တဲၣ်အပူၤန့ၣ်လီၤ. ဖဲနိၣ်ဖိဒဲကဝီၤအပူၤယမၤတ့ၢ်ကၠိခိၣ်ဒီကၠိသရၣ်မုၣ်ဖဲ၁၉၉၇ဒီး၂၀၀၈နံၣ်အဘၢၣ်စၢၤန့ၣ်လီၤ.ကၠိ သရၣ်အတၢ်မၤလၢဒဲကဝီၤအပူၤမ့ၢ်တၢ်လၢကီခဲဝဲဒိၣ်မးခီဖျိတၢ်ဟ့ၣ်တၢ်ဘူးတၢ်လဲစှၤမးအဃိန့ၣ် လီၤ.ဒ်ကၠိခိၣ်တဂၤအသိးကီခဲဝဲလၢကဟ့ၣ်မၤစၢၤယကၠိသရၣ်ဒ်သိးတၢ်လုၢ်အီၣ်သးသမူကလၢ လီၣ်ဝဲအဂီၢ်န့ၣ်လီၤ.ပှၤအိၣ်လၢဒဲကဝီၤအပူၤသ့ၣ်တဖၣ်မ့ၢ်ဒၣ်ပှၤဖှီၣ်ဖိယာ်ဖိဒီးပှၤကၠိဖိတနီၤနီၤဖှီၣ် ဒိၣ်မးတၢ်မနုၤတအိၣ်ဘၣ်.ပကဘၣ်အိၣ်ဃူအိၣ်ဖိးဒီးမၤစၢၤလိာ်သကိးပသးန့ၣ်လီၤ.------------ ➣ ဘၣ်မနုၤအဃိနအဲၣ်ဒိးကဲကၠိသရၣ်လဲၣ် တၢ်ကဲကၠိသရၣ်မ့ၢ်တၢ်ခွဲးတၢ်ယာ်လၢကမၤစၢၤဘၣ်ပှၤဂုၤပှၤဂၤဒ်သိးဆူညါခီအတၢ်အိၣ်မူကဂ့ၤဒိၣ် ထီၣ်အဂီၢ်န့ၣ်လီၤ.ကၠိသရၣ်တမ့ၢ်တၢ်မၤတခါထဲလၢကျိၣ်စ့အဂီၢ်ဘၣ်မ့ၢ်စ့ၢ်ကီးတၢ်မၤစၢၤပပှၤက လုာ်န့ၣ်လီၤ.ယပာ်ကဖၢလၢယသးလၢယထံၣ်ဘၣ်ယပှၤကၠိဖိသ့ၣ်တဖၣ်ကဲထီၣ်ဘၣ်ကသံၣ်သ ရၣ်အဒိၣ်အထီမ့ၢ်ဂ့ၤ,ကသံးကသီပှၤမၤတၢ်ဖိသ့ၣ်တဖၣ်မ့ၢ်ဂ့ၤဒီးဖဲလၢအဝဲသ့ၣ်အိၣ်ဒီးတၢ်မၤနၢၤ ဖဲအဝဲသ့ၢ်တၢ်မၤအပူၤန့ၣ်လီၤ. ---------------------------------------------------------------------- ➣ နတဲပၠးပှၤဘၣ်ဃးဒီးတၢ်မၤလၢနမၤတ့ၢ်လံဖဲအပူၤကွံာ်တခါကသ့ဧါ ယမ့ၢ်တ့ၢ်ဒဲကဝီၤကမံးနံာ်တဂၤစးထီၣ်လၢ၂၀၀၈နံၣ်လံၤလံၤဒီးတၢ်ဃုထၢထီၣ်ယၤဒ်ဒဲကဝီၤကူၣ် သ့မူဒါခိၣ်လၢ(KRCEE)န့ၣ်(၃)နံၣ်လံန့ၣ်လီၤ.ဖဲ၂၀၁၂နံၣ်ဒဲကဝီၤတၢ်ဃုထၢယဘၣ်တၢ်ဃုထၢ ထီၣ်ယၤလၢပှၤ(၄၀)ဂၤအကျါနီၢ်ဂံၢ်ခံဒီးယမ့ၢ်ပိာ်မုၣ်ခံဂၤတဂၤလၢဒဲကဝီၤကမံးတံာ်န့ၣ်လီၤ.ခဲအံၤ ယဟံမူဒါဒ်အမ့ၢ်ဒဲကဝီၤခိၣ်ခံဂၤတဂၤန့ၣ်လီၤ.ယမၤစၢၤဒဲကဝီၤခိၣ်လၢတၢ်ဂ့ၢ်အါမံၤအါမၠိ,လီၤဆီ ဒၣ်တၢ်တၢ်ကူၣ်ဘၣ်သ့ဒီးကၠိကီၣ်တကပၤန့ၣ်လီၤ.ဒီးယမ့ၢ်စ့ၢ်ကီးမူဒါခိၣ်ဖဲဒဲကဝီၤခိၣ်တအိၣ်ဘၣ် အကတီၢ်န့ၣ်လီၤ ------------------------------------------------------------------------------------ ➣ ဒ်ပမ့ၢ်ဒဲကဝီၤခိၣ်ခံပိာ်မုၣ်တဂၤအသိးမ့ၢ်တၢ်ဂ့ၢ်ကီအိၣ်တမံၤမံၤဧါ တၢ်ဂ့ၢ်ကီတအိၣ်နီတမံၤဘၣ်.လၢတၢ်မၤအပူၤအဝဲသ့ၣ်ပာ်ကဲဝဲပိာ်မုၣ်ဒီးတၢ်ကွၢ်တလီၤထီဒါပိာ်မုၣ် ပှၤမၤတၢ်ဖိတအိၣ်ဘၣ်.ယတူၢ်ဘၣ်အိၣ်ဒီးတၢ်ထဲသိးတုၤသိးလီၤ.ဖဲဒဲကဝီၤအံၤအပူၤပှၤခဲလၢာ်မ့ၢ် တၢ်ဒ်သိးသိးလီၤ. ------------------------------------------------------------------------------------ ➣ ဘၣ်ဃးဒီးကညီဖိတၢ်ကူၣ်ဘၣ်ကူၣ်သ့မ့ၢ်နတၢ်ထံၣ်အိၣ်ဒ်လဲၣ် ကညီဖိသ့ၣ်တဖၣ်တအိၣ်ဒီးတၢ်ခွဲးတၢ်ယာ်လၢကမၤလိဘၣ်တၢ်ထီထီဒီးအိၣ်ဒံးဝဲအါမးလၢတၢ် ကူၣ်ဘၣ်ကူၣ်သ့တအိၣ်ဘၣ်.ယနီၢ်ကစၢ်ဒၣ်ယဲယထီၣ်ဘၣ်ဒၣ်ထဲ(၈)တီၤလီၤ,မုၢ်လၢ်လၢကညီဖိ သ့ၣ်တဖၣ်ကအိၣ်ဒီးတၢ်ကၣ်ဘၣ်ကူၣ်သ့လၢအဂ့ၤန့ၣ်လီၤ.ပအိၣ်လၢကီၢ်ပယီၤအပူၤတၢ်ကီတၢ်ခဲ အိၣ်အါမးဒီးယနာ်လၢမ့ၢ်ဒိးန့ၢ်ဘၣ်တၢ်ကူၣ်ဘၣ်ကူၣ်သ့လၢအဂ့ၤန့ၣ်ကမ့ၢ်တၢ်မၤစၢၤပတၢ်အိၣ်မူ လၢဆူညါခီအဂီၢ်န့ၣ်လီၤ. -------------------------------------------------------------------------- ➣ မုၢ်မဆါတနံၤအံၤဒဲကဝီၤပူၤအတၢ်အိၣ်သးနဆိကမိၣ်အီၤဒ်လဲၣ် နိၣ်ဖိဒဲကဝီၤဖိသ့ၣ်တဖၣ်တဖျါလၢအဝဲသ့ၣ်ဒိကနၣ်ခိၣ်နၢ်ဘၣ်,လီၤဆီဒၣ်တၢ်ဖဲတၢ်ထုးလီၤစှၤ တၢ်အီၣ်အကတီၢ်အံၤန့ၣ်လီၤ.ဒဲကဝီၤပူၤတၢ်အိၣ်သးကီခဲဝဲဒၣ်ဒိၣ်မးဒ်အမ့ၢ်အဝဲသ့ၣ်တူၢ်ဘၣ်ဝဲ တၢ်ဆီၣ်သနံာ်ဒီးတၢ်လီၤသူၣ်အုးသးအုးအဃိန့ၣ်လီၤ. ဖဲတၢ်သံကွၢ်အီၤလၢမ့ၢ်နကလဲၤသုးလီၢ်သုးကျဲဆူနဖိအိၣ်လၢကီၢ်သၢဘ့ၣ်တဘ့ၣ်ဧါအခါစံးဆၢ ဝဲလၢ“ယသးပှၢ်လံ,တၢ်မၤလၢယကမၤအီၤဖဲန့ၣ်တအိၣ်လၢၤဘၣ်ယကအိၣ်ဒၣ်ဖဲ(ဒဲကဝီၤအပူၤ) အံၤဒီးမၤစၢၤယပှၤကလုာ်ဖဲအံၤလီၤ.” “ယအဲးဒိးစံးဘျုးဘၣ်တၢ်ကရၢကရိကိးဖုဒဲးလၢအဝဲသ့ၣ်တၢ်စ့ၣ်ဂံၢ်စ့ၣ်ဘါဒီးတၢ်ဆီၣ်ထွဲမၤစၢၤ လၢတၢ်ကိးမံၤဒဲးဒ်အမ့ၢ်တၢ်အိၣ်ဆူၣ်အိၣ်ချ့,တၢ်ကူၣ်ဘၣ်ကူၣ်သ့,တၢ်အီၣ်တၢ်အီဒီးတၢ်အိၣ် တၢ်ဆိးအဃိန့ၣ်လီၤ.တၢ်ကရၢကရိလၢအမၤစၢၤတၢ်လၢဘၣ်ထွဲဒီးပှၤဘၣ်ကီဘၣ်ခဲဖိအတၢ်သုး လီၢ်သုးကျဲစ့ၢ်ကီးဒီးယနာ်လၢပှၤလၢအိၣ်ဒီး(PREs)မ့ၢ်ဂ့ၤပှၤအသီသ့ၣ်တဖၣ်လၢတၢ်တပာ်ပနီၣ် ဒံးအီၤဘၣ်မ့ၢ်ဂ့ၤလၢခံက့ၤကဒိးန့ၢ်ဘၣ်ဝဲတၢ်ခွဲးတၢ်ယာ်အံၤန့ၣ်လီၤ.ယအဲၣ်ဒိးစံးဘျုးဘၣ်တၢ်ထံၣ် လိာ်သံကွၢ်တဘျီအံၤစ့ၢ်ကီးခီဖျိလၢယပာ်ကဖၢလၢဘၣ်ယသးလၢတၢ်အံၤအဃိန့ၣ်လီၤ.ဆၢက တီၢ်လၢအပူၤကွံာ်ယတအိၣ်ဒီးတၢ်ခွဲးတၢ်ယာ်လၢကစံးကတိၤဘၣ်တၢ်ဒီးဘၣ်ကီဘၣ်ခဲဘီမုၢ်စၢ ဖှိၣ်ကရၢဒ်သိးအံၤနီတဘျီဘၣ်န့ၣ်လီၤ.” --------------------------------------------------------- Interviewed by Praparat Khachornboon Field Office Mae Sot – May 2014

တနံၣ်အံၤထူသနူတၢ်ဂဲၤကလံၣ်ကရၢ(Doughty)ကရၢဒိးန့ၢ်ခိၣ်ဖးတၢအဃိအၢၣ်လီၤဝဲလၢက ထံၣ်လိာ်သးဒီးဘၣ်ကီဘၣ်ခဲဘီမုၢ်စၢဖှိၣ်ကရၢလီၤလီၤဆီဆီဒ်သိးကဟ့ၣ်ထီၣ်ဝဲခါလၢကဟဲတ ဘျီပတၢ်ခီဂာ်ကီၢ်ဆၢတၢ်ဘိးဘၣ်သ့ၣ်ညါတၢ်ကစီၣ်အဂီၢ်န့ၣ်လီၤ.ယနာ်လီၤတံၢ်လၢပခိၣ်ပနၢ် သ့ၣ်တဖၣ်ကဖးဘၣ်ဝဲ,သးခုဝဲဒီးမၤလိအါထီၣ်ကရၢအံၤန့ၣ်လီၤ. မ့ၢ်သုသ့ၣ်ညါလိာ်သုသးဖးယံာ်လံဧါ,သုထံးလိာ်သုသးဒ်လဲၣ် ပထံၣ်လိာ်ပသးဖဲဒဲကဝီၤအံၤအပူၤလီၤ.ပဝဲအါဒၣ်တက့ၢ်ပဟဲလၢကဝီၤဒ့တၢဒီးပထီၣ်ကၠိဒ်သိးသိး စးထီၣ်လၢပနီၢ်ဖိသၣ်လံၤလံၤလံန့ၣ်လီၤ.ပဝဲဒၣ်ခဲလၢာ်ပသးနံၣ်အိၣ်ဒၣ်(၁၅)နံၣ်ဒီး(၁၉)နံၣ်အ ဘၢၣ်စၢၤအဃိပပာ်ဖှိၣ်ထီၣ်ဘၣ်ပသးညီဒီးပဒုးအိၣ်ထီၣ်ဝဲဒၣ်ကရၢအံၤန့ၣ်လီၤ. မ့ၢ်မတၤတဂၤဆိကမိၣ်ထီၣ်ဒီးဒုးအိၣ်ထီၣ်ကရၢအဝဲအံၤလဲၣ်ဒုးအိၣ်ထီၣ်ဝဲအခါဖဲလဲၣ် - အခီၣ်ထံးပစးထီၣ်အီၤဖဲကၠိပျၢ်ဒီးတၢ်မၤ/အိၣ်နီတမံၤဘၣ်အဆၢကတီၢ်န့ၣ်လီၤ.ပတအိၣ်ဒီးတၢ် တိာ်ပာ်လီၤတံၢ်လီၤဆဲးလၢပကဘၣ်မၤအီၤဒ်လဲၣ်ဘၣ်.သိဖိဒူၣ်မ့ၢ်ပှၤတဂၤလၢသူၣ်ဆူၣ်သးဂဲၤလၢ ပကျါအိၣ်ဒီးတၢ်ဆိကမိၣ်လၢကဒုးအိၣ်ထီၣ်ဝဲတၢ်ဂဲၤကလံၣ်ကရၢအံၤန့ၣ်လီၤ. ကရၢအံၤဘၣ်တၢ်ဒုးအိၣ်ထီၣ်အီၤဖဲ၂၀၀၈နံၣ်ဒီးကရူၢ်အံၤအခိၣ်ဒီးမ့ၢ်ပှၤတဂၤလၢကဲဘျုးဒိၣ်မး ခီဖျိတၢ်သုးကျဲၤဝဲတၢ်သိၣ်လိသ့သးဒီးဂဲၤလိသ့သးသ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ်လီၤ. နကရၢအံၤအမံၤလၢအခီၣ်ထံး(ထူလံၤ)တဖျၢၣ်န့ၣ်ဒ်လဲၣ် ဖိဒူၣ်ကိးန့ၢ်ဝဲအမံၤလၢ(Doughty)လီၤအခီပညီမ့ၢ်ဝဲဒူ(ပာ်လီၤသးကျၢၤမုဆှု)န့ၣ်လီၤ.မ့ၢ်တၢ်တမံၤ လၢမုၢ်မဆါတနံၤအံၤပလိၣ်ဘၣ်အီၤကိးနံၤဒဲးလၢတၢ်မုၢ်လၢ်သုတလီၤမၢ်ကွံာ်တဂ့ၤဒီးမၤသကိးဆူ ညါဆူၣ်ဆူၣ်ကလဲာ်ဒ်သိးဒီးပကသူၣ်ထီၣ်ဘၣ်တၢ်အိၣ်မူဆူညါခီကဂ့ၤဒိၣ်ထီၣ်လၢ်ပဂီၢ်ဒၣ်ဝဲမ့ၢ် ဂ့ၤ,ပဟံၣ်ဖိဃီဖိဒီးပပှၤတဝၢအဂီၢ်မ့ၢ်ဂ့ၤန့ၣ်လီၤ.ခီဖျိလၢမံၤအံၤအဃိဒုးသ့ၣ်နီၣ်ထီၣ်ပှၤဒ်သိးပက ဘၣ်ပာ်သူၣ်ပာ်သးလၢဆူညါခီတၢ်အိၣ်မူအဂီၢ်န့ၣ်လီၤ. ဒီးလၢပပှၤကလုာ်အဂီၢ်စ့ၢ်ကီးမ့ၢ်တၢ်တမံၤလၢကီခဲဝဲဒိၣ်မးလၢကဘၣ်ဒုးအိၣ်ဖျါထီၣ်လၢကမျၢၢ် အါအါဂီၢ်ဂီၢ်အကျါန့ၣ်လီၤ.မ့မ့ၢ်ဒၣ်လဲာ်ပပှၤဟံၣ်ဖိဃီဖိဒၣ်ပဝဲ(မ့)ပတံၤဖိသကိးဖိဒၣ်လဲာ်ပက ဘၣ်အိၣ်ဒီးတၢ်သးဒူလၢပကသဂၢၢ်ကွၢ်ဆၢၣ်မဲာ်ပှၤအါဒံအါဂၤဖဲဆၢကတီၢ်လၢပတၢ်ဒုးနဲၣ်အဂီၢ် န့ၣ်လီၤ. ဘၣ်မနုၤအဃီနဃုထၢလၢထူသနူတၢ်ဂဲၤကလံၣ်အံၤလဲၣ် ပဘၣ်ပာ်တ့ၢ်ကွံာ်ဝဲပထံပကီၢ်လၢအနံၣ်ယံာ်အလါအါမးလံဒီးပမ့ၢ်တမဂုာ်ကျဲးစၢးပၢၤဃာ်က့ၤ လုၢ်လၢ်ထူသနူဘၣ်ဒီးကလီၤမၢ်ဒီးကကတၢၢ်ကွံာ်န့ၢ်ပှၤန့ၣ်လီၤ.လၢတၢ်န့ၣ်အဃိပဃုထၢဝဲထူ သနူတၢ်ဆဲးတၢ်လၤတၢ်ဂဲၤကလံၣ်အံၤန့ၣ်လီၤ. ဒ်သိးပကဒုးမူဒုးဂဲၤဒံးဝဲပထူသနူအံၤအဂီၢ်မ့ၢ်ကျဲအဂ့ၤကတၢၢ်တဘိဒီးဒုးသ့ၣ်ညါဘၣ်ပတံၤဖိ သကြိးဖိသ့ၣ်တဖၣ်လၢပလုၢ်လၢ်တၢ်ဆဲးတၢ်လၤတၢ်န့ၢ်သါအံၤန့ၣ်လီၤ. ဒ်ကရၢတဖုအသိးတၢ်တၤတၢ်အဒိၣ်ကတၢၢ်မ့ၢ်တၢ်မနုၤလဲၣ် တၢ်ဒုးအိၣ်ထီၣ်တၢ်ကရၢအံၤဘၣ်ကွၢ်ဆၢၣ်မဲာ်ဒီးတၢ်ကီတၢ်ခဲစးထီၣ်လၢအခီၣ်ထံးလံၤလံၤလံန့ၣ် လီၤ.ကရၢဖိသ့ၣ်တဖၣ်အါဒံအါဂၤလဲၤတ့ၢ်လံဆူကီၢ်သၢဘ့ၣ်တဘ့ၣ်န့ၣ်လီၤ. ဘၣ်ဆၣ်ဖိဒူၣ်ကျဲၤဝဲပှာ်မသီလၢကမၤပှဲၤက့ၤကရၢဖိဒီးသိၣ်လိထီၣ်ကဒီးပာ်ဖှိးဃုာ်က့ၤဒ်သိးက ဃူကဖိးဒီးမၤသကိးတတၢ်တပူၤဃီအဂီၢ်န့ၣ်လီၤ.မ့ၢ်တၢ်ကီတၢ်ခဲဘၣ်ဆၣ်ပကျဲၤဒ်သိးဒီးကရၢ အံၤကမူးဒံးဝဲဒၣ်န့ၣ်လီၤ. ပဘၣ်သဂၢၢ်စ့ၢ်ကီးဒီးဆၢကတီၢ်ကီခဲခီဖျိတၢ်ဃုန့ၣ်ထူသနူတၢ်ကူတၢ်ကၤလၢတၢဂဲၤဒိအဂီၢ်န့ၣ် လီၤ.ပဘၣ်ဒိးလဲန့ၢ်ဒီးဘၣ်ဃ့ဆိန့ၢ်စ့ၢ်ကီးန့ၣ်လီၤ.ဘၣ်ဆၣ်ထီဘိပဂုာ်ကျဲးစၢးဒ်သိးကချုးဆၢ ချုးကတီၢ်န့ၣ်လီၤ.ပှၤလၢကရ့ၣ်နံၣ်တၢ်ရ့လိာ်မုာ်လိာ်ဂ့ၢ်ဝီဒီးတၢ်ဂုၤထီၣ်ပသီထီၣ်ဝဲၤလီၢ်ဟ့ၣ်တၢ် မၤစၢၤစ့ၢ်ကီးန့ၣ်လီၤ. ကရၢတၢ်မုၢ်လၢ်ကွၢ်စိဒိၣ်ဒိၣ်မုၢ်မုၢ်မ့ၢ်တၢ်မနုၤလဲၣ် မုၢ်ကအိၣ်ဝဲတနံၤယအဲၣ်ဒိးလဲၤဒုးနဲၣ်လၢဝ့ၢ်ဘီကီးန့ၣ်လီၤ.ပဟဲအိၣ်လၢကီၢ်ကၠီၣ်တဲၣ်အပူၤအံၤ, ယံာ်လံဒီးယအဲၣ်ဒိးထံၣ်ဘီကီးနလီၤ……. ယအဲၣ်ဒိးလဲၤဒုးနဲၣ်ကရ့ၣ်နံၣ်တၢ်ဆဲးတၢ်လၤအံၤဆူဝ့ၢ်တကူၣ်န့ၣ်လီၤ. မ့ၢ်နဆိကမိၣ်ထီၣ်လၢနကဒုးနဲၣ်တၢ်အံၤဖဲကယါကီၢ်စဲၣ်အပူၤစ့ၢ်ကီးဧါ ဒုးနဲၣ်ဖျါကယါလၢအမ့ၢ်တၢ်လၢအဂ့ၤဒိၣ်မးလီၤ.ယနၢ်ဟူလၢတၢ်အံၤကကဲထီၣ်အသးဖဲအဆိအ ချ့အံၤန့ၣ်လီၤ. မ့ၢ်ပှၤအိၣ်ဝဲအါဒံအါဂၤစံးဝဲလၢဘၣ်သ့ၣ်သ့ၣ်ပက့ၤကသ့ဖဲအဆိအချ့အံၤန့ၣ်လီၤ.တၢ်မ့ၢ်ဒုးနဲၣ် ဝဲဖဲလွဲၢ်ကီၢ်အပူၤကဂ့ၤဒိၣ်မးန့ၣ်လီၤ. ပှၤလၢအဲၣ်ဒိးဒုးအိၣ်ထီၣ်အနီၢ်ကစၢ်ဒၣ်ဝဲအကရၢမ့ၢ်နအိၣ်ဒီးတၢ်ဟ့ၣ်ကူၣ်ဒ်လဲၣ် ထဲဒၣ်ကဘၣ်ဒူ(ဘူၣ်တၢ်)န့ၣ်လီၤ.

အူမဲၣ်သးနံၣ်အိၣ်(၁၂)တဂၤအံၤဆ့ၣ်နီၤဝဲဒၣ်ဒီးအဖိဒိၣ်မုၢ်လၢအဲၣ်ဝဲဒိၣ်ကတၢၢ်တဂၤန့ၣ်လီၤ.အဖိ ဒိၣ်မုၢ်အံၤအသးနံၣ်အိၣ်ဒံးဒၣ်ထဲ(၁၄)လါဘၣ်ဆၣ်ဖျါလီၤဂာ်လၢအသ့ၣ်ညါဝဲအမုၢ်ဂၢ်အံၤအိၣ်ဒီးနီၢ် ခိက့ၢ်ဂီၤလၢအက့အကွဲၣ်အဃိလၢတၢ်အဲၣ်တၢ်သးကညီၤအပူၤဟ့ၣ်နီၤလီၤအီၣ်ဝဲအဒံသၣ်ဒီးအူမဲၣ် န့ၣ်လီၤအူမဲၣ်အပၢ်ငါရဲၣ်အံၤကွၢ်ဃီၤဝဲဖိသၣ်ပိာ်မုၣ်ခံဂၤအံၤလၢတၢ်ပလီၢ်သူၣ်ပလီၢ်သးအပူၤန့ၣ်လီၤ. “မ့ၢ်တၢ်လဲၤကမၣ်အသးဒီးအူမဲၣ်ဒ်လဲၣ်န့ၣ်ပတသ့ၣ်ညါလီၤတံၢ်ဘၣ်န့ၣ်လီၤ.အဝဲအိၣ်ဖျဲၣ်ထီၣ်ဝဲဒ် အံၤန့ၣ်လီၤ အဝဲဟးတသ့ဘၣ်,တထံၣ်တၢ်မူးမူးနီၢ်နီၢ်ဘၣ်ဒီးကတိၤတၢ်တသ့ဘၣ်ဘၣ်ဆၣ်အဝဲမၤတၢ်ဆဲးကျိး လၢအနီၢ်ကစၢ်ဒၣ်ဝဲအကျိၤအကျဲအသိးန့ၣ်လီၤ.ခီဖျိလၢအဝဲယူၢ်လီၤတၢ်အီၣ်တန့ၢ်ဂ့ၤဂ့ၤဘၣ်အဃိ ပဘၣ်ဒုးအီၣ်အီၤတၢ်အီၣ်လၢတၢ်ပလီၢ်ပဒီအပူၤန့ၣ်လီၤ.ယသူၣ်ကိၢ်သးဂီၤတၢ်လၢအဂီၢ်ကိးဆၢက တီၢ်ဒဲးန့ၣ်လီၤ.”ဖဲလၢငါရဲၣ်,အမါဒီးအဖိလွံၢ်ဂၤဃ့ၢ်ဟးထီၣ်ကွံာ်လၢကီၢ်ပယီၤအခါအဝဲသ့ၣ်တဆိ ကမိၣ်တ့ၢ်ဝဲနီတဘျီလၢအဝဲသ့ၣ်ကဘၣ်ဟးအိၣ်ယံၤဒီးအထံအကီၢ်ယံာ်လၢအနံၣ်တဖၣ်န့ၣ်လီၤ. အူမဲၣ်အိၣ်ဖျဲၣ်ထီၣ်ဝဲဖဲဘၣ်မဲၢ်နဲစွဲၤဒဲကဝီၤအပူၤန့ၣ်လီၤ.ဒ်လဲၣ်ဂ့ၤငါရဲၣ်သူၣ်ကိၢ်သးဂီၤန့ၢ်တၢ်လၢအ ဟံၣ်ဖိဃီဖိဒီးအပှၤတဝၢဖဲကီၢ်ကၠီၣ်တဲၣ်အပူၤတဖၣ်အတၢ်အိၣ်မူခါဆူညါအဂီၢ်န့ၣ်လီၤ.အဝဲစံးဝဲ, “ပတၢ်ဃုထၢတအိၣ်နီတမံၤဘၣ်မ့မ့ၢ်တခီပဘၣ်အိၣ်ဆိးဝဲဒၣ်ဖဲအံၤန့ၣ်လီၤ.ပက့ၤကဒါက့ၤဆူပထံ လီၢ်ကီၢ်ပူၤတသ့ဒံးဘၣ်မ့ၢ်လၢတၢ်ပူၤတၢ်ဖျဲးတအိၣ်ဝဲဘၣ်အဃိဒီးအဂၤတမံၤတၢ်လီၢ်ဖဲန့ၣ်မ့ၢ်တၢ်မ နုၤကအိၣ်ပာ်လၢပဂီၢ်န့ၣ်လဲၣ်.အစှၤကတၢၢ်ဖဲအံၤပဒိးန့ၢ်ဘၣ်တၢ်မၤစၢၤလၢအူမဲၣ်အဂီၢ်သ့ဝဲန့ၣ်လီၤ. ပအဲၣ်ဒိးလၢအဝဲကအိၣ်ဒီးခါဆူညါတၢ်အိၣ်မူလၢအဂ့ၤန့ၣ်လီၤ.”ကသံၣ်ကရၣ်လၢကီၢ်ကၠီၣ်တဲၣ် ကလံၤစိးဒဲကဝီၤတၢ်ဟ့ၣ်ကသံၣ်ဒၢးတဖျၢၣ်ဖဲအူမဲၣ်အိၣ်တၢ်လီၢ်ဆိကမိၣ်တယာ်ဝဲဒၣ်လၢအူမဲၣ် အိၣ်ဒီးခိၣ်နူာ်ထူၣ်ပျၢ်(နၢာ်)တၢ်ဆါန့ၣ်လီၤ.ဘၣ်ဆၣ်ဒီးတၢ်ကဃုထံၣ်နဲၣ်ဖျါတၢ်ဆါအကလုာ်ဖဲတၢ် လီၢ်အံၤတညီဝဲဒၣ်ဘၣ်န့ၣ်လီၤ.လၢန့ၣ်အလီၢ်,ဒ်သိးအူမဲၣ်ခါဆူညါတၢ်အိၣ်မူကပူၤဖျဲးဒီးတၢ်ဘၣ် ယိၣ်အဂီၢ်ဘၣ်ကီဘၣ်ခဲဘီမုၢ်စၢဖှိၣ်ကရၢမၤလီၤတံၢ်ဝဲဒ်သိးအူမဲၣ်ကဒိးန့ၢ်ဘၣ်ဝဲဂံၢ်ခီၣ်ထံးကသံၣ် ကသီတၢ်ကူစါယါဘျါဒီးတၢ်ဒီသဒၢအတၢ်ဆီၣ်ထွဲမၤစၢၤခီဖျိလၢပပှၤမၤသကိးတၢ်ဖဲလီၢ်ကဝီၤအ ပူၤတဖၣ်န့ၣ်လီၤ. “ယမါဒီးယၤသူၣ်ကိၢ်သးဂီၤန့ၢ်တၢ်လၢအူမဲၣ်အဂီၢ်အနီၢ်နီၢ်န့ၣ်လီၤ.လီၤဆီဒၣ်တၢ်ပမ့ၢ်သံကွံာ်အ လီၢ်ခံတၢ်ကမၤအသးဒီးအီၤဒ်လဲၣ်.အဝဲမ့ၢ်ပဖိသဒါဒီးပအဲၣ်အီၤ,ဘၣ်ဆၣ်မ့ၢ်အကၠီအနီသ့ၣ်တဖၣ် ကကွၢ်ထွဲအီၤမူးမူးနီၢ်နီၢ်ဧါ.အဝဲသ့ၣ်အိၣ်ဒီးအကစၢ်ဒၣ်ဝဲအဟံၣ်ဖိဃီဖိန့ၣ်လီၤ. ပသူၣ်ကိၢ်သးဂီၤန့ၢ်တၢ်လၢအတၢ်အိၣ်မူခါဆူညါအဂီၢ်ကိးနံၤဒဲးန့ၣ်လီၤ.”ဘၣ်ဆၣ်ငါရဲၣ်သ့ၣ်ညါဝဲ ဒၣ်လၢအစှၤကတၢၢ်အူမဲၣ်ကဒိးန့ၢ်ဘၣ်ဝဲကသံၣ်ကသီတၢ်ကူစါယါဘျါလၢအဝဲလိၣ်ဘၣ်ဝဲတဖၣ် န့ၣ်လီၤ.ဒဲကဝီၤအပူၤအံၤအိၣ်ထဲဒၣ်ဂံၢ်ခီၣ်ထံးတၢ်ဟ့ၣ်ကသံၣ်ဒၢးဘၣ်ဆၣ်ဟ့ၣ်လီၤဝဲတၢ်ကူစါယါ ဘျါမူးမူးနီၢ်နီၢ်အဃိ,ငါရဲၣ်စံးဝဲတုၤမုၢ်မဆါတနံၤအံၤအဖိမုၢ်ဒိးန့ၢ်ဘၣ်ဝဲတၢ်ကူစါယါဘျါအတၢ်အံး ထွဲကွၢ်ထွဲဂ့ၤဒိၣ်မးန့ၣ်လီၤ.ဖဲဘၣ်ကီဘၣ်ခဲဒဲကဝီၤဒီးပှၤဖှီၣ်ဖိယာ်ဖိအိၣ်ဆိးအလီၢ်ဖဲခူပူၤဝ့ၢ်ပူၤတ ဖၣ်အပူၤပှၤဘၣ်ကီဘၣ်ခဲဖိဒီးပှၤဃ့ၢ်မှံဟးဖျိးတဖၣ်လၢအက့အကွဲၣ်အိၣ်ဝဲ(၃.၅)ကကွဲၢ်ဃၣ်ဃၣ် န့ၣ်လီၤ. ပှၤက့ပှၤကွဲၣ်သၢပူတပူအံၤမ့ၢ်ဝဲဖိဒံဖိသၣ်န့ၣ်လီၤ.

ဖဲခုၣ်ဆၢမံဒီးသါဝဲကဘှၢကဘှၢအံၤအကတီၢ်အပၢ်လၢအိၣ်ခိးကွၢ်အီၤဖဲအကပၤအိၣ်ပှဲၤဒီးတၢ်သူၣ် ကိၢ်သးဂီၤဒီးအိးထီၣ်န့ၢ်ဝဲအဖိခွါအဆ့ကၤဖဲလၢကသံၣ်သရၣ်မုၣ်တဖၣ်မၤကွၢ်တၢ်ဆူးတၢ်ဆါအ တၢ်အိၣ်သးလၢအလီၢ်အိၣ်ဝဲတဖၣ်အကတီၢ်န့ၣ်လီၤ.ခုၣ်ဆၢအံၤအဆိက့နးဒိၣ်မးဒီးကသံၣ်သရၣ် သမုၣ်ဖဲအဝဲအိၣ်ဒဲကဝီၤတၢ်ဟ့ၣ်ကသံၣ်ဒၢးအပူၤတဖၣ်သူၣ်ကိၢ်သးဂီၤဝဲဒၣ်လၢကသံၣ်မၤသံတၢ် ဆါဃၢ်တဖၣ်အံၤတမၤကိညၢ်လီၤအတၢ်ဆါဘၣ်န့ၣ်လီၤ.ခုၣ်ဆၢအပၢ်လၢအသးအိၣ်(၄၂)နံၣ်စံးဝဲ “ဖဲလၢကီၢ်ပယီၤအပူၤပဟံၣ်အိၣ်ယံၤဝဲဒၣ်ဒီးတၢ်ဟ့ၣ်ကသံၣ်ဒၢးတဖၣ်န့ၣ်လီၤ.ဖိသၣ်မ့ၢ်ဘၣ်ဆူး ဘၣ်ဆါန့ၣ်ဒီးပကလဲၤဆှၢအီၤဆူတၢ်ဟ့ၣ်ကသံၣ်ဒၢးအဂီၢ်ကျဲတအိၣ်နီတဘိဘၣ်န့ၣ်လီၤ.အါန့ၢ် အန့ၣ်ပလဲၤဆှၢမ့ၢ်သ့ဒၣ်လဲာ်ဒ်ပမ့ၢ်ကရ့ၣ်နံၣ်အဃိလၢတၢ်ကူစါယါဘျါအဂီၢ်ပဘၣ်ဟ့ၣ်လီၤဝဲတၢ် လၢာ်ဘူၣ်လၢာ်စ့အါအါဂီၢ်ဂီၢ်န့ၣ်လီၤ.မ့ၢ်တၢ်ဂ့ၤဒိၣ်မးလၢပအိၣ်ဒီးတၢ်ဟ့ၣ်ကသံၣ်ဒၢးဒီးကသံၣ်သ ရၣ်တဖၣ်အံၤန့ၣ်လီၤ.အဝဲသ့ၣ်ဂုာ်ကျဲးစၢးမၤအဂ့ၤကတၢၢ်လၢခုၣ်ဆၢအဂီၢ်န့ၣ်လီၤ.ပဒိးန့ၢ်ဘၣ် တၢ်ကူစါယါဘျါကလီလီအဃိမ့ၢ်တၢ်ဂ့ၤဒိၣ်မးလၢပဝဲဒၣ်ကမျၢၢ်တဖၣ်အဂီၢ်န့ၣ်လီၤ.” ခုၣ်ဆၢအတၢ်ကိၢ်ထီၣ်ဖးဒိၣ်,တၢ်ဆူးတၢ်ဆါအဃၢ်အိၣ်လၢအဆံၣ်ကျိၤအပူၤဒီးအနီၢ်ခိအထံအနိလီၤ သံးကွံာ်ဝဲအါကဲၣ်ဆိးန့ၣ်လီၤ.ကသံၣ်သရၣ်ဖးဒိၣ်ဖဲတၢ်ဟ့ၣ်ကသံၣ်ဒၢးအံၤအိၣ်ဒီးတၢ်သူၣ်ကိၢ်သးဂီၤ မ့ၢ်လၢတၢ်ဆူးတၢ်ဆါအဃၢ်အံၤလဲၤဘၣ်ကူဘၣ်ဂာ်ဝဲအကလ့ၣ်တဖၣ်လံအဃိန့ၣ်လီၤ.တၢ်လၢအဝဲ သ့ၣ်မၤသ့မ့ၢ်ဒၣ်ထဲအိၣ်ခိးကွၢ်က့ၤဝဲတၢ်မၤကွၢ်တၢ်ဆါအစၢအိၣ်ဖျါတဖၣ်န့ၣ်လီၤ.ညါရဲၣ်စံးဝဲ, “ဖဲ(၁၉၉၆)နံၣ်ယဟဲကိးထီၣ်ယမါဒီးယဖိအဒိၣ်လွံၢ်ဂၤဖဲကၠီၣ်တဲၣ်လၢတၢ်ပူၤတၢ်ဖျဲးအပူၤန့ၣ်လီၤ. ယဟဲအိၣ်က့ၤဝဲဒၣ်ဒီးအဝဲသ့ၣ်တဖၣ်ဖဲလၢအပူၤကွံာ်ဃိးနံၣ်န့ၣ်လီၤ.ယအဲၣ်ဒိးလၢပကအိၣ်ဘၣ်တ ပူၤဃီန့ၣ်လီၤ.တမ့ၢ်ဘၣ်အိၣ်လီၤဖးလိာ်ပသးဘၣ်.ခီဖျိလၢယကဲသုးဖိတဂၤအဃိတၢ်ကီတၢ်ခဲအိၣ် လၢယကအိၣ်ဆိးယဲဖဲကီၢ်ပယီၤအပူၤန့ၣ်လီၤ.ဘၣ်ဆၣ်ဒီးယထံၣ်ဘၣ်ဒံးတၢ်ကီတၢ်ခဲလၢယကအိၣ် ဆိးယဲဖဲအံၤအဂီၢ်န့ၣ်လီၤ.”ညါရဲၣ်စံးဝဲဒၣ်လၢဖဲလၢအဟံၣ်ဖိဃီဖိတဖၣ်ဟဲတုၤသီအကတီၢ်အဝဲသ့ၣ် ဒိးန့ၢ်ဘၣ်ဖိးသဲစးတၢ်ပာ်ပနီၣ်အီၤလၢဘၣ်ကီဘၣ်ခဲဘီမုၢ်စၢဖှိၣ်ကရၢ(UNHCR)န့ၣ်လီၤ.ကဝီၤဒ့ခိၣ် နၢ်တဖၣ်တူၢ်လိာ်ခီၣ်ဆၢအဝဲသ့ၣ်ဒီးဟ့ၣ်နီၤလီၤန့ၢ်ဂံၢ်ခီၣ်ထံးတၢ်အီၣ်တၢ်အီတဖၣ်,လီၢ်အိၣ်ကဒုအဂီၢ် တၢ်ပီးတၢ်လီတဖၣ်,ယၣ်လုးဒီးချီၣ်သ့ၣ်တဖၣ်လၢပှၤဟဲတုၤသီသ့ၣ်တဖၣ်အဂီၢ်န့ၣ်လီၤ.အဝဲသ့ၣ်တူၢ် ဘၣ်ဝဲဒၣ်လၢအဝဲသ့ၣ်အိၣ်ဒီးတၢ်ပူၤတၢ်ဖျဲးဒီးတၢ်ဘံၣ်တၢ်ဘၢဘၣ်ဆၣ်ညါရဲၣ်သ့ၣ်ညါဝဲဒၣ်လၢကီၢ် ကၠီၣ်တဲၣ်အံၤကဲထီၣ်တၢ်အိၣ်ဂၢၢ်ဆိးကျၢၤအလီၢ်လၢအဝဲသ့ၣ်တဖၣ်အဂီၢ်တသ့ဝဲနီတဘျီဘၣ်န့ၣ်လီၤ. တၢ်အိၣ်တပူၤဃီအံၤမ့ၢ်တၢ်အိၣ်ဒီးတၢ်ပူၤတၢ်ဖျဲးန့ၣ်လီၤ. ဖဲလၢပှၤသံကွၢ်ညါရဲၣ်ဘၣ်ဃးအတၢ်အိၣ်မူခါဆူညါအဂီၢ်အခါအဝဲအိၣ်ဒီးတၢ်ဆိကမိၣ်တတီၤဖိဒီး စိာ်ထီၣ်ဝဲအဖိခွါဖိဂဲၤဆၢထၢၣ်လၢတၢ်မံအပူၤလၢတၢ်တသူၣ်ဖှံသးညီဘၣ်အပူၤတဂၤအံၤန့ၣ်လီၤ.“ယ တၢ်မုၢ်လၢ်ဒီးတၢ်မံမီၢ်လၢခါဆူညါအဂီၢ်မ့ၢ်တၢ်မနုတဖၣ်လဲၣ်န့ၣ်ယတသ့ၣ်ညါဘၣ်ယအိၣ်ဒီးတၢ် မုၢ်လၢ်လၢယဖိသ့ၣ်တဖၣ်အဂီၢ်န့ၣ်လီၤ.ယအဲၣ်ဒိးလၢအဝဲသ့ၣ်တဖၣ်ကဒိးန့ၢ်ဘၣ်တၢ်ကူၣ်ဘၣ် ကူၣ်သ့လၢကမၤဂ့ၤထီၣ်အဝဲသ့ၣ်အတၢ်အိၣ်မူ,ဖဲအံၤ(မ့)ဖဲလၢတၢ်လီၢ်အဂၤန့ၣ်လီၤ.တၢ်မၤစၢၤလၢပ လိၣ်ဘၣ်တဖၣ်ပဒိးန့ၢ်ဘၣ်အီၤဖဲဒဲကဝီၤအံၤအပူၤသ့ဝဲဘၣ်ဆၣ်တၢ်လီၢ်အဝဲအံၤတမ့ၢ်ပတၢ်အိၣ်မူခါ ဆူညါအဂီၢ်န့ၣ်ဘၣ်.မ့မ့ၢ်ခါဆူညါတၢ်အိၣ်မူဖဲကီၢ်ပယီၤအပူၤဒုယတသ့ၣ်ညါဘၣ်.ကဒိးသန့ၤထီၣ် အသးလၢတၢ်အိၣ်သးန့ၣ်လီၤ.ခဲကနံၣ်အံၤတၢ်ပူၤတၢ်ဖျဲးတအိၣ်လၢပဂီၢ်ဘၣ်အဃိပက့ၤကဒါက့ၤတ သ့ဘၣ်န့ၣ်လီၤ.ဘၣ်သ့ၣ်သ့ၣ်ပမ့ၢ်က့ၤကဒါက့ၤတပူၤဃီဒ်ပှၤတဖုဃီအသိးန့ၣ်ဒီးတၢ်ပူၤတၢ်ဖျဲးက အိၣ်ဝဲလၢပဂီၢ်န့ၣ်လီၤ.အဝဲန့ၣ်မ့ၢ်တၢ်မုၢ်လၢ်လၢခါဆူညါအဂီၢ်န့ၣ်လီၤ.ဖဲန့ၣ်အဆၢကတီၢ်ပက့ၤက ဒါ က့ၤဝဲလၢတၢ်ပာ်ဖှိၣ်ထီၣ်သးတပူၤဃီအပူၤသ့ဝဲဒၣ်န့ၣ်လီၤ.”

ဖိသၣ်ဖိစိမါအိၣ်တဆူၣ်ဘၣ်နးဒိၣ်မးန့ၣ်လီၤ.ဖိသၣ်ပိာ်မုၣ်အံၤအကပၢၤစဲဘူးစဲဘးဒီးလီၤဝါဝဲဒီးအ ညၣ်စ့ၢ်ကီးအလွဲၢ်ဘီဆှုၣ်ကလာ်န့ၣ်လီၤ.အဝဲဟးကွၢ်ဝဲဒၣ်တၢ်ဟ့ၣ်ကသံၣ်ဒၢးလၢလဲၤအိၣ်ဝဲအံၤလၢ အမဲာ်ချံကျိၣ်ကျိၣ်ဘၣ်ဆၣ်အဝဲတမၤအ့န့အသး(မ့)ဟီၣ်ဝဲဘၣ်န့ၣ်လီၤ.မ့မ့ၢ်အဝဲဖီၣ်တံၢ်ဃာ်အမိၢ် မဲမဲၣ်အစုနၢဖိဃံးဃံးန့ၣ်လီၤ.မဲမဲၣ်ဖျါလီၤဘှံးလီၤတီၤဒီးသူၣ်ကိၢ်သးဂီၤန့ၣ်လီၤ. အတၢ်သူၣ်ကိၢ်သးဂီၤတဖၣ်အံၤဒိးသန့ၤထီၣ်အသးဒီးတၢ်ညၣ်ဂိၢ်တၢ်ဆါလၢအဝဲဘၣ်ကွၢ်ဆၢၣ်မဲာ်ဝဲ အံၤန့ၣ်လီၤ.မဲမဲၣ်လၢဃ့ၢ်ဟးထီၣ်ကွံာ်လၢကီၢ်ပယီၤဖဲလၢအပူၤကွံာ်(၁၁)နံၣ်အံၤအိၣ်ဒီးတၢ်သူၣ်ကိၢ် သးဂီၤထဲဒၣ်တၢ်လီၤပျံၤလီၤဖုးလၢကဟဲဘၣ်အီၤတကီၢ်ခါသ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ်လီၤ.ဃုာ်ဒီးအဝၤအဝဲဟဲ ဟးခီဖျိဝဲဒၣ်ပစိၤအိၣ်အါပှၢ်လၢ်ကျါဖဲမုၢ်နၤခီအဆၢကတီၢ်န့ၣ်လီၤ.အဝဲအတၢ်သးစဲမ့ၢ်ဝဲထဲဒၣ်က ဘၣ်ဟဲတုၤဃီၤဆူကီၢ်ကၠီၣ်တဲၣ်ပူၤလၢတၢ်ပူၤတၢ်ဖျဲးအပူၤန့ၣ်လီၤ. မဲမဲၣ်စံးဝဲ,“ဖဲလၢယဒိးန့ၢ်ဘၣ်တၢ်ညၣ်ဂိၢ်တၢ်ဆါအကတီၢ်ယတူၢ်ဘၣ်ယဲနးတချုးန့ၣ်လီၤ.ပသ့ၣ်ညါ ဘၣ်ဃးတၢ်ညၣ်ဂိၢ်တၢ်ဆါဒီးအိၣ်ဒီးတၢ်ပလီၢ်ပဒီဖဲဟံၣ်ပူၤဘၣ်ဆၣ်ပတၢ်ဃုထၢတအိၣ်နီတမံၤဘၣ်. အိၣ်ဒၣ်လၢပကဘၣ်ဟးလၢမုၢ်နၤခီ,ဖဲလၢပစိၤဟးထီၣ်အါအဆၢကတီၢ်န့ၣ်လီၤ.ယဆိက့နးဒိၣ်မးဒီး ယတူၢ်ဘၣ်ယဲနးတချုးန့ၣ်လီၤ.ယအီၣ်တၢ်တန့ၢ်ဘၣ်ဒီးယကဟးအဂီၢ်ကီခဲဝဲဒိၣ်မးန့ၣ်လီၤ.ယက ဘျါက့ၤအဂီၢ်တၢ်ဆၢကတီၢ်ယံာ်ဝဲဒိၣ်မးဒီးတုၤမုၢ်မဆါတနံၤအံၤယတူၢ်ဘၣ်လၢယအိၣ်တဆူၣ်ဘၣ် အဖၢမုၢ်န့ၣ်လီၤ.လၢတၢ်ဂ့ၢ်ဒ်အံၤအဃိယသူၣ်ကိၢ်သးဂီၤန့ၢ်တၢ်လၢစိမါအဂီၢ်န့ၣ်လီၤ.မ့ၢ်တၢ်မၤအသး ဒီးအီၤဒ်လဲၣ်န့ၣ်ယတသ့ၣ်ညါလီၤတံၢ်ဘၣ်.တၢ်ကူးအီၣ်အီၤဒီးအတၢ်ကူးအံၤတဟါမၢ်ဘၣ်.ဖဲလၢအ ပူၤကွံာ်ခံသီအတၢ်ကိၢ်ထီၣ်ဖးဒိၣ်န့ၣ်လီၤ.ယကဘၣ်မၤက့ၤမနုလဲၣ်ယတသ့ၣ်ညါလၢၤဘၣ်အဃိ ယဟဲစိာ်အီၤဖဲအံၤန့ၣ်လီၤ.ယသူၣ်ကိၢ်သးဂီၤဒိၣ်ဒိၣ်ကလဲာ်လၢကမ့ၢ်ဘၣ်ဖုးတၢ်လီၤပျံၤလီၤဖုးဒ်အ မ့ၢ်တၢ်ညၣ်ဂိၢ်န့ၣ်လီၤ.”ကသံၣ်သရးမုၢ်ဖဲဆူၣ်ချ့တၢ်ဟ့ၣ်ကသံၣ်ဒၢးဖဲဘၣ်မဲၢ်နဲစွဲၤဘၣ်ကီဘၣ်ခဲဒဲက ဝီၤဖဲကီၢ်ကၠီၣ်တဲၣ်ကလံၤစိးတဖၣ်အံၤစံးဂၢၢ်စံးကျၢၤဘၣ်မဲမဲၣ်လၢအဝဲသ့ၣ်တဆိမိၣ်လၢကမ့ၢ်တၢ် ညၣ်ဂိၢ်တၢ်ဆါဘၣ်န့ၣ်လီၤ.လၢန့ၣ်အလီၢ်ကသံၣ်သရၣ်ဖးဒိၣ်ဆိကမိၣ်ဝဲလၢစိမါအိၣ်ဒီးသွံၣ်ဂံၢ်စၢ် တၢ်ဆါအဃိအနီၢ်ခိမိၢ်ပှၢ်ဆံးလီၤဝဲဒီးဒိးန့ၢ်ဘၣ်ဝဲတဆူးတၢ်ဆါအဂၤတဖၣ်ဒ်အမ့ၢ်တၢ်ခုၣ်ဘၣ်အံၤညီ ဝဲဒၣ်န့ၣ်လီၤ. အဝဲဒိးန့ၢ်ဘၣ်ဝဲဂံၢ်ခီၣ်ထံးကသံၣ်ကသီတၢ်ကူစါယါဘျါတနၤဝံၤအလီၢ်ခံအတၢ်ကိၢ်ဟဲစှၤလီၤက့ၤဝဲဒီး အတၢ်ကူးစ့ၢ်ကီးဟဲကိညၣ်လီၤက့ၤဝဲန့ၣ်လီၤ.လၢတၢ်ပလီၢ်ပဒီဆိအဂီၢ်တၢ်ထုးထီၣ်န့ၢ်ဝဲအသွံၣ်ဒီးဆှၢ ဃီၤဝဲဆူတၢ်မၤကွၢ်တၢ်ဆူးတၢ်ဆါဃၢ်အလီၢ်လၢတၢ်ကကွၢ်ဃုသ့ၣ်ညါတၢ်ဆူးတၢ်ဆါအဂီၢ်န့ၣ်လီၤ.စိမါ ကဘၣ်အိၣ်ဖဲတၢ်ဆါဟံၣ်တနၤကဒီးဒီးတၢ်ဟ့ၣ်အီၣ်အီၤထးအထုးအစီ(Iron-medicine) ဒ်သိးကမၤဂ့ၤထီၣ်အသွံၣ်ဖျၢၣ်အဂီၢ်န့ၣ်လီၤ.မဲမဲၣ်စံးဝဲ,“တၢ်လၢအဂ့ၤကတၢၢ်တမံၤဖဲကီၢ်ကၠဲၣ်တဲၣ်မ့ၢ် ဝဲဆူၣ်ချ့အတၢ်အံးထွဲကွၢ်ထွဲဒီးကသံၣ်ကသီတဖၣ်န့ၣ်လီၤ. မ့မ့ၢ်လၢကီၢ်ပယီၤအပူၤပဟ့ၣ်ကသံၣ်ကသီအတၢ်လၢာ်ဘူၣ်လၢာ်စ့သ့ၣ်တဖၣ်အံၤတန့ၢ်လၢၤဘၣ်န့ၣ် လီၤ.တမံၤဂ့ၤတမၠိဂ့ၤလၢတၢ်ကူစါယါဘျါအဂီၢ်တၢ်ဟ့ၣ်ကသံၣ်ဒၢးတအိၣ်စ့ၢ်ကီးဘၣ်န့ၣ်လီၤ.ယသူၣ် မုာ်သးမုာ်လၢစိမါကဒိးန့ၢ်ဘၣ်တၢ်မၤကွၢ်အတၢ်ဆူးတၢ်ဆါအဂီၢ်ယဟဲစိာ်ဃီၤအီၤဖဲအံၤသ့ဝဲအဃိန့ၣ် လီၤ.တၢ်အဝဲအံၤမ့ၢ်တၢ်လၢအဂ့ၤဝဲဒိၣ်မးန့ၣ်လီၤ.ယသူၣ်ကိၢ်သးဂီၤဒံးတၢ်ဘၣ်ဆၣ်အစှၤကတၢၢ်ယ ထံၣ်ဘၣ်လၢအဝဲသ့ၣ်ဂုာ်ကျဲးစၢးလၢကမၤဘျါက့ၤအီၤန့ၣ်လီၤ. တၢ်လီၢ်ဖဲအံၤတမ့ၢ်ပဟံၣ်ဘၣ်.ဒဲကဝီၤအံၤတမ့ၢ်ဝဲပဟံၣ်လီၤစိၤလီၤထီဘၣ်န့ၣ်လီၤ.ပက့ၤကဒါက့ၤမ့ၢ် သ့န့ၣ်ဒီးပကက့ၤကဒါက့ၤန့ၣ်လီၤ.တၢ်ပူၤတၢ်ဖျဲးမ့ၢ်အိၣ်ဝဲန့ၣ်ဒီးယမုၢ်လၢ်လၢမုၢ်တနံၤပကက့ၤကဒါ က့ၤန့ၣ်လီၤ.ဘၣ်ဆၣ်ဒီးအစှၤကတၢၢ်မ့မ့ၢ်ဖဲအံၤပဖိလွံၢ်ဂၤဒိးန့ၢ်ဘၣ်ဝဲတၢ်ကူၣ်ဘၣ်ကူၣ်သ့ဒီးမၤလိဝဲ ပကျိာ်သ့ဝဲန့ၣ်လီၤ.အဝဲသ့ၣ်အိၣ်စ့ၢ်ကီးဒီးတၢ်အိၣ်ဆူၣ်အိၣ်ချ့ဒီးတၢ်အိၣ်ဆူၣ်အိၣ်ချ့အံၤကမ့ၢ်ဝဲတၢ် ခဲလၢာ်လၢပတၢ်ဂုာ်ကျဲးစၢးဆီတလဲလိာ်က့ၤပတၢ်အိၣ်မူခါဆူညါအဂီၢ်န့ၣ်လီၤ.”လၢတနံၣ်အတီၢ်ပူူၤ ပှၤသံလၢတၢ်ညၣ်ဂိၢ်တၢ်ဆါခဲလၢာ်အိၣ်ဝဲတကကွဲၢ်ဂၤဒီးတၢ်တယာ်ဝဲဒၣ်လၢပှၤသံလၢတၢ်ညၣ်ဂိၢ်တၢ် ဆါ(၃၀)မျးကယၤအံၤအိၣ်ဝဲလၢကီၢ်အၣ်ြဖံၣ်ကၣ်တၢ်ဒုးတၢ်ယာ်အလီၢ်တဖၣ်န့ၣ်လီၤ.

တၢ်ဆါတၢ်အလီၢ်(ကျး)ဆံးဆံးဖိအပူၤပှၤဟဲပှ့ၤတၢ်အိၣ်ဝဲထီဘိန့ၣ်လီၤ.တၢ်ဆၢကိၣ်လိၣ်အဘိၣ် ဖိတဖၣ်လၢအလွဲၢ်ဖျါဆဲး,ခီနီဘိအစှိးလၢတၢ်တ့အီၤလၢဟံၣ်တဖၣ်အံၤဘၣ်တၢ်ဘျးလီၤကစဲၤ အီၤဖဲဟံၣ်ခိၣ်ဒုးအကနူၤထံးန့ၣ်လီၤ.စိၣ်ဒၣ်(soda)အကိသ့ၣ်တဖၣ်ဘၣ်တၢ်ဆီလီၤပာ်အီၤလၢ အလီၢ်အကျဲဒီးတၢ်ဒိးတၢ်လၢ်တၢ်သူတၢ်သၣ်လၢအဟဲလၢလီၢ်ကဝီၤတၢ်သူၣ်အီၣ်ဖျးအီၣ်အလီၢ် သ့ၣ်တဖၣ်အံၤဘၣ်တၢ်ပာ်လီၤအီၤဖဲကုအပူၤလၢတၢ်ကဆါအီၣ်အီၤအဂီၢ်န့ၣ်လီၤ.ကၠ့ရဲၣ်ဒီးအံၣ် မဲၣ်ခံဂၤအံၤအိၣ်ဟဲလၢပှၤမၤစံာ်ဖိအဟံၣ်အဃီအိၣ်ဖဲကရ့ၣ်နံၣ်ကီၢ်စဲၣ်,ကီၢ်ပယီၤအပူၤန့ၣ်လီၤ. ခဲကနံၣ်အံၤအဝဲသ့ၣ်ပၢဘၣ်ဝဲတၢ်ဆါတၢ်အလီၢ်(ကျး)ဆံးဆံးဖိဖဲဘၣ်မဲၢ်နဲစွဲၤဒဲကဝီၤ,ကီၢ်ကၠီၣ် တဲၣ် ကလံၤစိးအပူၤန့ၣ်လီၤ.ပာ်ဖှိၣ်ပာ်ဝဲစ့လၢအန့ၢ်ဝဲခီဖျိတၢ်ဘုၣ်အီၣ်ထိးဒီးဒိးန့ၢ်ဘၣ်ဝဲတၢ်ဟ့ၣ် လိၣ်အီၤစ့စှၤကိာ်ဖိလၢဘၣ်ကီဘၣ်ခဲဘီမုၢ်စၢဖှိၣ်ကရၢ(UNHCR)အအိၣ်ဝံၤအလီၢ်ခံ,လၢလွံၢ်နံၣ် အတီၢ်ပူၤအဝဲသ့ၣ်အိးထီၣ်ဝဲတၢ်ဆၢ်အလီၢ်(ကျး)ဆံးဆံးဖိဒီးစးထီၣ်သူၣ်ထီၣ်ခါဆူညါတၢ်အိၣ်မူ အဂ့ၤလၢအဝဲသ့ၣ်အနီၢ်ကစၢ်ဒၣ်ဝဲအဂီၢ်ဒီးအဖိသ့ၣ်တဖၣ်အဂီၢ်န့ၣ်လီၤ.ကၠ့ရဲၣ်တသ့ၣ်ညါဝဲမ့ၢ်အ သးနံၣ်အိၣ်ပှဲၤနံၣ်လဲၣ်န့ၣ်လီၤ.အဝဲသ့ၣ်ညါထဲဒၣ်လၢဖဲလၢအဟဲဃ့ၢ်ဟးထီၣ်ကွံာ်လၢကီၢ်ပယီၤ အခါအဝဲမ့ၢ်ဒံးဒၣ်ထဲပှၤလိၣ်ဘိတဂၤန့ၣ်လီၤ. ဖဲ(၁၉၉၆)နံၣ်ပယီၤသုးဒီးကရ့ၣ်နံၣ်တၢ်သဘျ့သုးမုၢ်အဘၢၣ်စၢၤတၢ်ဒုးတၢ်,ယၤအိၣ်ထီၣ်ဝဲဆူၣ် ဆူၣ်ကလဲာ်ဒီးမ့ၢ်ဝဲနံၣ်တနံၣ်လၢပှၤကမျၢၢ်အါအါဂီၢ်ဂီၢ်ဘၣ်ဃ့ၢ်ဟးထီၣ်ကွံာ်လၢအထံအကီၢ်ခီဖျိ အဝဲသ့ၣ်အိၣ်ဒီးတၢ်ပျံၤတၢ်ဖုးလၢအသးသမူအဂီၢ်န့ၣ်လီၤ.လွံၢ်နံၣ်ပူၤကွံာ်အလီၢ်ခံပှၤဘၣ်ကီဘၣ် ခဲဖိလၢကရ့ၣ်နံၣ်ကီၢ်စဲၣ်သ့ၣ်တဖၣ်ဃ့ၢ်ဟးထီၣ်ကွံာ်လၢကီၢ်ပယီၤအဖၢမုၢ်ဒံးန့ၣ်လီၤ. လၢပှၤသ့ၣ်တဖၣ်အံၤအကျါပၣ်ဃုာ်ဝဲဒၣ်ဒီးအံၣ်မဲၣ်န့ၣ်လီၤ.ဖဲန့ၣ်အဆၢကတီၢ်အဝဲအသးနံၣ်အိၣ် ဝဲ(၁၇)နံၣ်န့ၣ်လီၤ.အတီၢ်ပူၤအဝဲဒီးသူၣ်ဘီၣ်သးစၢ်အဂၤတဖၣ်ဃ့ၢ်ဟးထီၣ်ကွံာ်လၢအဝဲသ့ၣ်အသ ဝီဖဲ(၂၀၀၀)နံၣ်န့ၣ်လီၤ.အဝဲသ့ၣ်ကဟဲတုၤလၢကီၢ်ကၠီၣ်တဲၣ်ကီၢ်ဆၢအဂီၢ်ဘၣ်ဟးဝဲယံာ်တၢ်ဆၢက တီၢ်အါန့ၢ်ဒံးတလါန့ၣ်လီၤ.နံၣ်တဖၣ်လဲၤပူၤကွံာ်ဝဲဒီးမုၢ်မဆါတနံၤအံၤအံၣ်မဲၣ်ဒီးကၠ့ရဲၣ်အိၣ်ဒီးအ ဖိသၢဂၤန့ၣ်လီၤ.အဝဲသ့ၣ်မုၢ်လၢ်ဝဲဒၣ်လၢမုၢ်တနံၤအဝဲသ့ၣ်ကအိၣ်ဒီးတၢ်အိၣ်မူလၢအဂၢၢ်အကျၢၤ ဒီးအိၣ်ဒီးတၢ်သဘျ့ဖဲကီၢ်ကၠီၣ်တဲၣ်(မ့)ကီၢ်ပယီၤဖဲလၢမ့ၢ်အိၣ်ဒီးတၢ်ပူၤတၢ်ဖျဲးအဆၢကတီၢ်န့ၣ်လီၤ. အံၣ်မဲၣ်စံးဝဲ,“ပဖံးတၢ်မၤတၢ်ဆူၣ်ဆူၣ်လၢကလုၢ်အီၣ်လုၢ်အီပဖိလွံၢ်ဂၤအဂီၢ်န့ၣ်လီၤ.ပသ့ၣ်ညါလၢဖဲ အံၤပဖိတဖၣ်လဲၤထီၣ်ဘၣ်ကၠိသ့ဝဲအဃိမ့ၢ်တၢ်လၢအမၤမုာ်ပသးန့ၣ်လီၤ.မ့မ့ၢ်ယၤ,ယဒိးန့ၢ်ဘၣ်ဂံၢ် ခီၣ်ထံးတၢ်ကူၣ်ဘၣ်ကူၣ်သ့ဘၣ်ဆၣ်ယဝၤတဒိးန့ၢ်ဘၣ်ဝဲတၢ်ကူၣ်ဘၣ်ကူၣ်သ့နီတမံၤဘၣ်န့ၣ်လီၤ. ပအဲၣ်ဒိးလၢအဝဲသ့ၣ်ကမ့ၢ်ပှၤလၢအိၣ်ဒီးတၢ်ကူၣ်ဘၣ်ကူၣ်သ့ဒီးပပာ်ကဖၢလၢသးလၢအဝဲသ့ၣ်တ ဖၣ်သ့ဝဲန့ၣ်လီၤ.

အၣ်နံၣ်မဲၣ်တထံၣ်ဘၣ်အမိၢ်အပၢ်န့ၢ်အနံၣ်(၁၀)ဘျဲၣ်န့ၣ်လီၤ.ဖဲလၢအသးနံၣ်အိၣ်(၁၇)နံၣ်အခါ အမိၢ်အပၢ်မၢဆူၣ်အီၤလၢကဟးထီၣ်ကွံာ်လၢအဝဲသ့ၣ်အဟံၣ်ဖဲကရ့ၣ်နံၣ်ကီၢ်စဲၣ်,ကီၢ်ပယီၤအပူၤ ဒီးလဲၤဆူဘၣ်ကီဘၣ်ခဲဒဲကဝီၤဖဲကီၢ်ကၠီၣ်တဲၣ်ကလံၤစိး,ဖဲလၢအဝဲသ့ၣ်အိၣ်ဒီးတၢ်နာ်သပှၢ်ကတၢၢ် လၢအဖိမုၢ်ကထံၣ်န့ၢ်ခါဆူညါတၢ်အိၣ်မူလၢအဂ့ၤဒီးပူၤဖျဲးဝဲန့ၣ်လီၤ.အၤနံမဲၣ်ဟဲတုၤဝဲဖဲဘၣ်မဲၢ်နဲ စွဲၤဘၣ်ကီဘၣ်ခဲဒဲကဝီၤလၢကီၢ်ကၠီၣ်တဲၣ်အပူၤဖဲ(၂၀၀၃)နံၣ်နံၣ်လီၤ. ဖဲလၢအဟဲတုၤအခါထံၣ်ဘၣ်ဝဲအဘူးအတံၢ်တံၢ်နီၢ်တမ့ၢ်ဘၣ်တဖၣ်ဘၣ်ဆၣ်ခီဖျိလၢအဝဲဟဲဝဲထဲ တဂၤအဃိသးသယုၢ်ဘၣ်ဝဲအမိၢ်အပၢ်န့ၣ်လီၤ.အဝဲသးသယုၢ်ဘၣ်အဟံၣ်အဃီဒီးအိၣ်ဒီးတၢ်သး ဒ့ဒီလၢအတၢ်အိၣ်မူခါဆူညါအဂီၢ်န့ၣ်လီၤ.“ဖဲယဟဲတုၤအခါတၢ်သယုၢ်သညိလီၤဘၣ်ယၤဒီးယ သ့ၣ်နီၢ်ဘၣ်ယမိၢ်ယပၢ်န့ၣ်လီၤ.ဖဲအံၤတၢ်ပူၤတၢ်ဖျဲးမ့ၢ်အိၣ်ဒၣ်လဲာ်ယသူၣ်ကိၢ်သးဂီၤန့ၢ်တၢ်လၢအ ဝဲသ့ၣ်တဖၣ်အဂီၢ်ဒီးတၢ်လၢယထံၣ်ဘၣ်တ့ၢ်ဖဲကီၢ်ပယီၤအပူၤတဖၣ်အံၤဟ့ၣ်ယၤတၢ်ဆိကမိၣ်အါ မးန့ၣ်လီၤ.ဖဲန့ၣ်အခါယသးနံၣ်အိၣ်ဒံးဒၣ်ထဲ(၁၇)နံၣ်န့ၣ်လီၤ.ခီဖျိယနၢ်ဟူဘၣ်လၢယလဲၤအိၣ်ကၠိ ဖဲန့ၣ်သ့ဝဲအဃိယလဲၤမၤလိတၢ်ဒီးဂုာ်ကျဲးစၢးထီၣ်ဝံၤက့ၤကၠိန့ၣ်လီၤ.”တၢ်ဟ့ၣ်လီၤတၢ်ကူၣ်ဘၣ် ကူၣ်သ့ဆူဖိသၣ်တဖၣ်အအိၣ်အံၤအကါဒိၣ်လၢတၢ်လဲၤထီၣ်လဲၤထီအဂီၢ်တကးဒံးဘၣ်မ့ၢ်ဝဲကျိၤ ကျဲတဘိလၢကပာ်ဖိဒံဖိသၣ်သ့ၣ်တဖၣ်ပူၤပူၤဖျဲးဖျဲးန့ၣ်လီၤ.ကၠိအံၤမ့ၢ်တၢ်မၤစၢၤအၣ်မံၣ်မဲၣ်လၢ ကအိၣ်ဒီးတၢ်ထံၣ်လၢဟီၣ်ခိၣ်အံၤလဲၢ်လဲၢ်ကလဲာ်အဂီၢ်န့ၣ်လီၤ.အဝဲမၤတံၤမၤသကိးဒီးပှၤလၢအ တီၤပူၤတဖၣ်ဒီးအဝဲဂုာ်ကျဲးစၢးတၢ်ဆူၣ်ဆူၣ်န့ၣ်လီၤ.လၢတၢ်န့ၣ်အဃိက့ၤလူၤက့ၤဝဲကၠိတၢ်မၤလိ အတီၤလၢတန့ၢ်မၤလိဘၣ်ဝဲတဖၣ်အံၤချုးဝဲဒၣ်န့ၣ်လီၤ.အဝဲထံၣ်န့ၢ်ဘၣ်ဝဲတံၤသကိးသးသမူအ ဂီၢ်အဝၤအံၤဖဲလၢဟဲတုၤဝဲသၢနံၣ်ဝံၤအလီၢ်ခံန့ၣ်လီၤ.အၣ်နံမဲၣ်စံးဝဲ,“ယထီၣ်ကၠိမုာ်ဝဲဒိၣ်မးန့ၣ်လီၤ. ကၠိအံၤမ့ၢ်စ့ၢ်ကီးတၢ်လီၢ်လၢယဃုထံၣ်န့ၢ်ယဝၤန့ၣ်လီၤ.အဝဲစ့ၢ်ကီးထီၣ်ကၠိဖဲန့ၣ်ဒီးဆီၣ်ထွဲမၤစၢၤ ယၤလၢကထီၣ်ဝံၤဝဲတီၤထီကၠိအဂီၢ်န့ၣ်လီၤ.သၢနံၣ်ဝံၤအလီၢ်ခံပဖျီပသးန့ၣ်လီၤ.ဖဲလၢကီၢ်ပယီၤအ ပူၤအဝဲဒီးယၤအိၣ်တၢ်လီၢ်တဂၤတပူၤအဃိယမ့ၢ်တဟဲဖဲအံၤဘၣ်န့ၣ်ဒီးတမ့ၢ်လၢယကထံၣ်ဘၣ် လိာ်သးဒီးအီၤဘၣ်န့ၣ်လီၤ.” “ပှၤတအိၣ်ဒီးတၢ်ဒီသဒၢလၢအဟ့ၣ်က့ၤတၢ်ဒီသဒၢ”မုၢ်မဆါတနံၤအံၤအၣ်နံၣ်မဲၣ်လၢအမ့ၢ်မိၢ်တဂၤ လၢအိၣ်ဒီးဖိခွါဖိ(၂)ဂၤလၢသးနံၣ်အိၣ်(၆)နံၣ်ဒီး(၃)နံၣ်အံၤကဲထီၣ်ဝဲပှၤအံၤထွဲကွၢ်ထွဲတၢ်ဒီသဒၢဖိ သၣ်ဖဲဒဲကဝီၤအပူၤန့ၣ်လီၤ.အဝဲသူဝဲတၢ်ကူၣ်ဘၣ်ကူၣ်သ့လၢအိၣ်ဒီးအီၤဒ်သိးကမၤစၢၤဒီသဒၢက ရ့ၣ်နံၣ်ဖိသၣ်အဂၤလၢအအိၣ်လၢတၢ်ဘၣ်ယိၣ်ဘၣ်ဘှီအပူၤတဖၣ်န့ၣ်လီၤ.အၣ်နံၣ်မဲၣ်စံးဝဲ,“ယအံး ထွဲကွၢ်ထွဲတၢ်ဒီသဒၢဖိသၣ်အံၤန့ၢ်ဝဲယဲၢ်နံၣ်လံန့ၣ်လီၤ.ယအဲၣ်ယတၢ်မၤဖဲအံၤန့ၣ်လီၤ.ယအဲၣ်ဒိးမၤ စၢၤဖိသၣ်လၢအိၣ်ဒီးတၢ်သူၣ်ဖှံသးညီစှၤဒိၣ်န့ၢ်ဒံးယဖိတဖၣ်န့ၣ်လီၤ.တၢ်အိၣ်မူဖဲအံၤကီခဲဝဲဒၣ်ဒိၣ်မး န့ၣ်လီၤ.လၢတၢ်န့ၣ်အဃိတၢ်မၤအဝဲအံၤမ့ၢ်တၢ်မၤလၢအဂ့ၤဝဲဒီးအရ့ဒိၣ်မးန့ၣ်လီၤ.အါစုအါဘျီယ ထံၣ်ဘၣ်လၢဖိသၣ်တဖၣ်အိၣ်ဒီးအဖံအဖုသးပှၢ်ဒီးအဖံအဖုသးပှၢ်တဖၣ်အံၤဖံးတၢ်မၤတၢ်တကဲ လၢၤဘၣ်အဃိအဝဲသ့ၣ်တၢ်အီၣ်တၢ်အီတအိၣ်လၢလၢပှဲၤပှဲၤဘၣ်န့ၣ်လီၤ.ပအံးထွဲကွၢ်ထွဲအဝဲသ့ၣ် အတၢ်အိၣ်သးဒီးမၤလီၤတံၢ်ဒ်သိးအဝဲသ့ၣ်တဖၣ်ကအိၣ်ဘၣ်ဝဲဂ့ၤဂ့ၤအဂီၢ်န့ၣ်လီၤ.တဘျီတခီၣ်ဖိ သၣ်သ့ၣ်တဖၣ်တဒိးန့ၢ်ဘၣ်တၢ်အံးထွဲကွၢ်ထွဲဂ့ၤဂ့ၤဘၣ်ဘၣ်လၢအဝဲသ့ၣ်တဖၣ်အမိၢ်အပၢ်ဘၣ်န့ၣ် လီၤ.ပကတိၤတၢ်ဒီးမိၢ်ပၢ်သ့ၣ်တဖၣ်အံၤဒီးဟ့ၣ်တၢ်မၤလိတဖၣ်လၢကမၤစၢၤအဝဲသ့ၣ်လၢကအိၣ် ဒီးတၢ်နၢ်ပၢၢ်ဒီးဃုထံၣ်န့ၢ်ကျိၤကျဲလၢကအံးထွဲကွၢ်ထွဲဂ့ၤထီၣ်အဖိသ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ်လီၤ.

စးထီၣ်ဖဲ၁၉၈၆နံၣ်ခီၣ်ထံးအကတီၢ်ပယီၤပဒိၣ်စးထီၣ်မၤဝဲတဲာ်လွံၢ်တဲာ်အတၢ်ဟူးတၢ်ဂဲၤဖဲကယါကီၢ် စဲၣ်အပူၤန့ၣ်လီၤ.ပယီၤသုးလၢဟီၣ်ကဝီၤဟးဝ့ၤဝီၤဒီးသုးကျိၤတဖၣ်ဟဲထီၣ်ဝဲဆူပအိၣ်တၢ်အလီၢ်ဒီး ဒုးအိၣ်ထီၣ်ဝဲဒၣ်တၢ်ဃ့ၢ်မှံဟးဖျိးဒီးလီၢ်အိၣ်ကမှံန့ၣ်လီၤ.ဖဲန့ၣ်အဆၢကတီၢ်ယမ့ၢ်သဝီခိၣ်နၢ်တဂၤဒီး ယဆၢတဲာ်လီၤယသးလၢယကဘၣ်သုးယံၤကွံာ်ယကမျၢၢ်ဒီးတၢ်အၢတၢ်သီန့ၣ်လီၤ. ဖဲလါအ့ြဖ့ၣ်ထီၣ်၅သီ၁၉၈၆နံၣ်,ပဝဲဒၣ်သဝီဖိဒီတသဝီဘၣ်ဃ့ၢ်ခီဂာ်ကွံာ်ဝဲကစၢၢ်ဘၣ်ဟးလၢ ခီၣ်ခံသီဒီးဟဲဃီၤတုၤဖဲကီၢ်ကၠီၣ်တဲၣ်ကီၣ်ဆၢသဝီနဲစွဲၤအံၤန့ၣ်လီၤ.ပလဲၤထံၣ်လိာ်သးဒီးကၠီၣ်တဲၣ်ပၢၤ ကီၢ်အခိၣ်လၢအဟ့ၣ်ပှၤတၢ်အိၣ်ကဒုအလီၢ်လၢအဘူးဒီးသဝီန့ၣ်လီၤ.တၢ်န့ၣ်ဝံၤအလီၢ်ခံဖဲ၁၉၉၃နံၣ် ဒီး၁၉၉၆နံၣ်ပှၤဘၣ်ကီဘၣ်ခဲဖိလၢအသီတဖၣ်ဟဲအါထီၣ်ဝဲဒၣ်အဃိပဘၣ်သုးပလီၢ်ဒ်သိးကဒုး အိၣ်က့ၤအဝဲသ့ၣ်န့ၣ်လီၤ.ဘၣ်မဲၣ်နဲစွဲၤအံၤဘၣ်တၢ်ဒုးအိၣ်ထီၣ်အီၤဖဲ၂၀၀၂နံၣ်ဒီးမ့ၢ်တၢ်လီၢ်လၢပ အိၣ်အီၤတုၤလၢမုၢ်မဆါတနံၤအံၤန့ၣ်လီၤ.ယတၢ်ဘၣ်ယိၣ်အဒိၣ်ကတၢၢ်မ့ၢ်ဖိဒံဖိသၣ်သ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ် လီၤ.မ့ၢ်ပကဒုးကူၣ်ဘၣ်ကူၣ်သ့အဝဲသ့ၣ်ဒ်လဲၣ်?အခီၣ်ထံးတၢ်တအိၣ်ဒီးပှၤနီတမံၤဘၣ်.ပဆီ လီၤလီၢ်ကျဲဖဲတၢ်အိၣ်ကဒုလီၢ်အခီၣ်ထံးတတီၤဝံၤအလီၢ်ခံပဒုးအိၣ်ထီၣ်န့ၢ်ကၠိတဖျၢၣ်ဘၣ်ဆၣ်ပ သိၣ်လိတၢ်အါန့ၢ်လွံၢ်တီၤ(တီၤခၢၣ်သးကၠိအခီၣ်ထံးတတီၤ)တသ့ဝဲဘၣ်န့ၣ်လီၤ.ပစံးဘျုးဘၣ် ပှၤကိးဂၤဒဲးလၢအမၤစၢၤပှၤဖဲအံၤန့ၣ်လီၤ.မုၢ်မဆါတနံၤအံၤပသိၣ်လိပဖိပလံၤသ့ၣ်တဖၣ်ဆူကျဲ လၢအတီၤတဆံဝံၤအလီၢ်ခံကၠိသ့ၣ်တဖၣ်ဒီးဟ့ၣ်အဝဲသ့ၣ်တဖၣ်လၢတၢ်ကူၣ်ဘၣ်ကူၣ်သ့လၢ အကြၢးဝဲဘၣ်ဝဲန့ၣ်လီၤ. ဖဲလၢပဟဲတုၤလၢကီၢ်ကၠီၣ်တဲၣ်အခါတၢ်လၢပဘၣ်ကွၢ်ဆၢၣ်မဲာ်အီၤအဒိၣ်ကတၢၢ်မ့ၢ်တၢ်ပာ်ဖှိၣ်ပှၤတ ဝၢလၢ်တၢ်လီၢ်တပူၤဃီလၢတၢ်အိၣ်မူအဂီၢ်န့ၣ်လီၤ.ပဘၣ်အိၣ်ဃါဃုာ်သးဒီးပှၤလၢကတိၤကျိာ်လီၤ ဆီသ့ၣ်တဖၣ်ဃုာ်ဒီးတၢ်ဘူၣ်တၢ်ဘါလီၤဆီန့ၣ်လီၤ.အဝဲအံၤမ့ၢ်တၢ်ဂ့ၢ်ကီလၢမိၢ်ပၢ်ဒီးခိၣ်နၢ်သ့ၣ်တဖၣ် အဂီၢ်ခီဖျိလုၢ်လၢ်အတၢ်ဟူးတၢ်ဂဲၤလၢပှၤတဝၢပူၤန့ၣ်လီၤ.ယသးပှၢ်ထီၣ်လံဒီးမ့ၢ်တၢ်ဆၢကတီၢ်လၢက ဘၣ်ဟ့ၣ်ခီက့ၤဆူပှၤလၢခံတစိၤလံ.သူၣ်ဘီၣ်သးစၢ်သ့ၣ်တဖၣ်အိၣ်ဝဲအါမးဃုာ်ဒီးတၢ်ဆိကမိၣ်လၢ အသီသ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ်လီၤ.တၢ်အိၣ်ဒံးအါမးလၢအဝဲသ့ၣ်တဖၣ်ကဘၣ်မၤဝဲဒၣ်န့ၣ်လီၤ.ဖဲလၢပဟဲတုၤ လၢကီၢ်ကၠီၣ်တဲၣ်အခါတၢ်လၢပဘၣ်ကွၢ်ဆၢၣ်မဲာ်အီၤအဒိၣ်ကတၢၢ်မ့ၢ်တၢ်ပာ်ဖှိၣ်ပှၤတဝၢလၢ်တၢ်လီၢ်တ ပူၤဃီလၢတၢ်အိၣ်မူအဂီၢ်န့ၣ်လီၤ.ပဘၣ်အိၣ်ဃါဃုာ်သးဒီးပှၤလၢကတိၤကျိာ်လီၤဆီသ့ၣ်တဖၣ်ဃုာ် ဒီးတၢ်ဘူၣ်တၢ်ဘါလီၤဆီန့ၣ်လီၤ.အဝဲအံၤမ့ၢ်တၢ်ဂ့ၢ်ကီလၢမိၢ်ပၢ်ဒီးခိၣ်နၢ်သ့ၣ်တဖၣ်အဂီၢ်ခီဖျိလုၢ်လၢ်အ တၢ်ဟူးတၢ်ဂဲၤလၢပှၤတဝၢပူၤန့ၣ်လီၤ.ယသးပှၢ်ထီၣ်လံဒီးမ့ၢ်တၢ်ဆၢကတီၢ်လၢကဘၣ်ဟ့ၣ်ခီက့ၤဆူပှၤ လၢခံတစိၤလံ.သူၣ်ဘီၣ်သးစၢ်သ့ၣ်တဖၣ်အိၣ်ဝဲအါမးဃုာ်ဒီးတၢ်ဆိကမိၣ်လၢအသီသ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ် လီၤ.တၢ်အိၣ်ဒံးအါမးလၢအဝဲသ့ၣ်တဖၣ်ကဘၣ်မၤဝဲဒၣ်န့ၣ်လီၤ.လၢပစိၤအံၤပပာ်ဃာ်တၢ်သ့ၣ်နီၣ်လၢ ပပှၤကလုာ်အဂီၢ်ဒီးပလဲၤခီဖျိအီၤဒ်အမ့ၢ်လုလၢ်အသိးန့ၣ်လီၤ.အခဲအံၤအဝဲသ့ၣ်ကဘၣ်မၤတၢ် နီၢ်နီၢ်လၢခါဆူညါလၢအဝဲသ့ၣ်အဂီၢ်န့ၣ်လီၤ.ယကအိၣ်ဘူးဒီးအဝဲသ့ၣ်ဒ်သိးကမၤစၢၤအဝဲသ့ၣ်တ ဖၣ်ဖဲတၢ်မ့ၢ်လိၣ်ဘၣ်ယၤန့ၣ်လီၤ.ယမၤတၢ်အံၤစးထီၣ်လၢ၁၉၉၁နံၣ်လံၤလံၤလံဒီးယအဲၣ်ဒိးအိၣ်ဘှံး က့ၤလီၤ.တၢ်လၢယမုၢ်လၢ်မ့ၢ်ခိၣ်နၢ်အသီလၢခံတစိၤကပၢၤဃာ်ဝဲကမၢၢ်ဃူဃူဖိးဖိးန့ၣ်လီၤ.ဒီးယမုၢ် လၢ်စ့ၢ်ကီးလၢအဝဲသ့ၣ်ကဆှၢက့ၤပှၤဆူပထံပကီၢ်ကသ့ဝဲဒီးအိၣ်ဒီးတၢ်သးတဖျၢၣ်ဃီဒီးအိၣ်ဒီး လုၢ်ပှ့ၤထဲသိးလိာ်အသးဖဲတၢ်ဆှၢက့ၤပှၤဆူအဝဲသ့ၣ်အိၣ်န့ၣ်လီၤ. တၢ်ကူၣ်ဘးကူၣ်သ့မ့ၢ်တၢ်ဂ့ၢ်ခိၣ်သ့ၣ်ဒီးအဝဲသ့ၣ်ကဘၣ်ဆဲးမၤလိတၢ်ဒီးမၤတၢ်ဆူၣ်ဆူၣ်ကလဲာ်ဃုာ် ဒီးပှၤကိးဂၤဒဲးအတၢ်ဆီၣ်ထွဲမၤစၢၤန့ၣ်လီၤ.လၢခံကတၢၢ်တၢ်လၢယမုၢ်လၢ်မ့ၢ်ဝဲခါဆူညါအတၢ်အိၣ် မူကဂ့ၤဒိၣ်န့ၢ်အန့ၣ်တက့ၢ်လီၤ.

ယမ့မ့ၢ်ဘၣ်ဖုးဒဲကဝီၤဘံၣ်ဘၢဒီး,ယကမၤသကိးတၢ်ဒီးဒဲကဝီၤဒီးပှၤတဝၢသ့ၣ်တဖၣ်ဒ်သိးကထုးဖျါထီၣ်တၢ် ဂ့ၢ်ဘၣ်ဃးမုၢ်ခွါသွံၣ်ထံဖံးညၣ်တၢ်မၤဆူၣ်မၤစိးတဖၣ်န့ၣ်လီၤ.တၢ်အဝဲအံၤတမ့ၢ်ပှၤတဂၤအတၢ်ဂ့ၢ်ကီဘၣ်. မ့ၢ်ဝဲပှၤကိးဂၤဒဲးအမူအဒါန့ၣ်လီၤ.

ခါဆူညါကမ့ၢ်ဝဲ ”တၢ်သူၣ်ဖှံသးညီ,တၢ်အိၣ်မူလၢအမုာ်အခုၣ်ဒီးတၢ်ကီတၢ်ခဲတအိၣ်လၢၤဘၣ်”န့ၣ်လီၤ.

“ယဆိကမိၣ်လၢခါဆူညါတၢ်အိၣ်မူလၢယဂီၢ်ကမ့ၢ်တၢ်ဂ့ၤလီၤ.ခါဆူညါယမ့ၢ်အိၣ်ဒီးတၢ်ခွဲးတၢ်ယာ် လၢယကမၤလိအါထီၣ်ဘၣ်ဒံးတၢ်ဒီးယအဲၣ်ဒိးမၤတၢ်လၢတၢ်မၤဃူလိာ်ဖိးလိာ်တၢ်အဂီၢ်န့ၣ်လီၤ”

ယအဲၣ်ဒိးတၢ်မုာ်တၢ်ခုၣ်တမ့ၢ်တၢ်ဒုးတၢ်ယာ်ဘၣ်ပှၤကိးဂၤကဖီၣ်လိာ်စုလၢတၢ်မုာ်တၢ်ခုၣ် အဂီၢ်န့ၣ်လီၤပမဲာ်ချံကြၢးကွၢ်တၢ်ဆူတၢ်အဂ့ၤတခီမ်အသုတမ့ၢ်လၢအအၢတခီတဂ့ၤ ပကဘၣ်ပတုာ်ကွံာ်တၢ်ဒုးတၢ်ယာ်ခီဖျိတၢ်ဒုးတၢ်ယာ်ဒုးအိၣ်ထီၣ်တၢ်မဲာ်ထံမဲာ်နိသ့ၣ်တ ဖၣ်အဃိန့ၣ်လီၤ. လၢ- စီၤအဲၣ်ဟၣ်သၣ်

ယလိၣ်ဘၣ်တၢ်မုာ်တၢ်ခုၣ်လၢဆူညါခီတၢ်အိၣ်မူအဂီၢ်လၢယကသူၣ်ထီၣ်ဟံၣ်မုာ်ဃီပၢၤဃံဝဲ လၤဝဲဒၣ်အဂီၢ်န့ၣ်လီၤ လၢ - နီၢ်စ့လွဲ

မုၢ်အိၣ်ဝဲဒၣ်တနံၤလၢတၢ်ဒုးဖးဒိၣ်ကဲထီၣ်သးလၢဘူးဒီးယသဝီဒီးသုးမုၢ်သံၣ်ဘိတဖၣ်ခးလိာ်အသး လီၤပျံၤလီၤဖုးအကတီၢ်ယဝၤတဲဘၣ်ယၤလၢဃ့ၢ်တခီတချုးလၢပာ်တ့ၢ်ကွံာ်ဟံၣ်ဒံးဘၣ်ဒီးယဖီၣ်န့ၢ် ယဖိအကူအကၤဒီးမိၤထီနၢ်အဝဲအံၤန့ၣ်လီၤမိၤထီနၢ်အဝဲအံၤယမိဟ့ၣ်လီၤယၤဒ်အမ့ၢ်တၢ်ဟ့ၣ်တခါ အသိးဖဲလၢယအိၣ်ဖျဲၣ်ထီၣ်ယဖိမုၢ်အခိၣ်တိကတၢၢ်တဂၤအခါန့ၣ်လီၤယမိတဲဝဲလၢမိၤထီနၢ်အံၤက ဟဲစိာ်န့ၢ်တၢ်ဘူၣ်တၢ်တီၢ်လၢအဂ့ၤဒီးကဒီသဒၢယၤဒီးယဖိလၢတၢ်ဝံတၢ်ကလၤအၢသီတဖၣ်န့ၣ်လီၤ ယဘျးလီၤစဲၤမိၤထီနၢ်အံၤဖဲယတၢ်ဘါလီၢ်လၢအိၣ်ဘူးဒီးယလီၢ်မံခိၣ်ဒီန့ၣ်လီၤဒီးယဒိထီၣ်မိၤအံၤတနံၤ ခံဘျီဖဲလၢယဃ့ဘါထုကဖၣ်ဝံၤအကတီၢ်န့ၣ်လီၤ

တနံၤလၢမုၢ်ဆါခါအကတီၢ်ပယီၤသုးဟဲနုာ်လီၤလၢသဝီပူၤဒီးဒွဲၣ်အူဝဲဒၣ်ပသဝီန့ၣ်လီၤ ဖဲယနၢ်ဟူလၢပယီၤဟဲဘူးထီၣ်အခါယပျံၤတၢ်ဒိၣ်မးဒီးယကိးထီၣ်ယဖိသ့ၣ်တဖၣ်ဒီး ဖဲပဆၢတဲာ်လီၤသးလၢပကဃ့ၢ်အခါယဖီၣ်ထီၣ်ထးတံာ်တဘ့ၣ်အံၤခီဖျိယဝဲၢ်ကၠီဟ့ၣ် တ့ၢ်ယၤတချုးလၢအဝဲဒၣ်ထီၣ်ပှၢ်လီၤဖးဒီးယၤဒံးဘၣ်န့ၣ်လီၤစးထီၣ်လၢပဃ့ၢ်ထီၣ်လၢ ယသဝီဒီးတုၤခံအံၤယဝဲၢ်ကၠီအကစီၣ်ယတသ့ၣ်ညါဒိးန့ၢ်ဘၣ်နီတမံၤနီလၢၤဘၣ်မ့ၢ်အ သံမ့ၢ်အိၣ်မူဒံးလဲၣ်န့ၣ်ယတသ့ၣ်ညါဘၣ်ဘၣ်ဆၣ်ယသးခုဒိၣ်မးလၢနံၤအဝဲန့ၣ်ယစိာ် ဃုာ်ထးတံာ်အံၤအဃိဒီးထးတံာ်အံၤဒုးသ့ၣ်နီၣ်ယၤလၢယဝဲၢ်ကၠီဒီးဖဲယအိၣ်ဒံးဒီးအီၤတ ပူၤဃီအခါန့ၣ်လီၤ