Wat is staatloosheid?
De internationaal aanvaarde, wettelijke definitie van een staatloos persoon is “een persoon die door geen enkele Staat, krachtens diens wetgeving, als onderdaan wordt beschouwd.” Deze definitie kan men terugvinden in het Verdrag betreffende de status van staatlozen uit 1954. Dit verdrag werd gecreëerd om de basisrechten van staatlozen te garanderen.
Staatloze personen hebben dus geen enkele nationaliteit. Sommige mensen worden staatloos geboren, terwijl anderen later staatloos worden.
Meestal verwerft men staatsburgerschap bij geboorte, ofwel op basis van de nationaliteit van de ouders of op basis van het land waar men geboren wordt. Soms moet men een aanvraag indienen om staatsburger te worden van een land.
Men kan door verscheidene redenen staatloos worden. Zo kan men staatloos zijn of worden vanwege discriminatie tegen bepaalde etnische of religieuze groepen, of door discriminatie op basis van gender. Men kan ook staatloos worden wanneer nieuwe Staten ontstaan of wanneer territorium overgedragen wordt van een Staat naar een andere. Men kan tevens staatloos worden door lacunes in de wetgeving. Ongeacht de oorzaak van staatloosheid heeft staatloos zijn of worden in bijna elk land ter wereld serieuze gevolgen voor individuen.
Moeder en kind in de Filippijnen kregen geboorteaktes via programma georganiseerd door UNHCR en UNICEF, om staatloosheid tegen te gaan, 2021.
Moeder en kind in de Filippijnen kregen geboorteaktes via programma georganiseerd door UNHCR en UNICEF, om staatloosheid tegen te gaan, 2021.
Wat zijn de oorzaken van staatloosheid?
Lacunes in nationale wetgeving zijn een van de grootste oorzaken van staatloosheid. Elk land heeft wetten die bepalen onder welke omstandigheden men staatsburgerschap kan verwerven of ontzegd worden. Wanneer deze wetten niet zorgvuldig geschreven of toegepast worden, kunnen sommige mensen uitgesloten worden en staatloos achter blijven. Een voorbeeld hiervan zijn wezen of vondelingen van wie het ouderschap onduidelijk is in een land waar men staatsburgerschap verwerft op basis van de nationaliteit van de ouders. Gelukkig erkennen meeste nationale wetten deze kinderen als staatsburgers van het land waar ze gevonden worden.
Wat de erkenning van staatsburgerschap eveneens kan bemoeilijken, is wanneer men het land verlaat waar men geboren werd. Een kind geboren in het buitenland kan dreigen staatloos te worden indien dit land geen nationaliteit gunt op basis van geboorte alleen, en als het land van herkomst niet toestaat dat ouders hun nationaliteit doorgeven aan kinderen geboren in het buitenland. Daarenboven zijn regels over wie wel of niet zijn of haar nationaliteit mag doorgeven soms discriminerend. Zo staan 27 landen niet toe dat vrouwen hun nationaliteit doorgeven aan hun kinderen, terwijl andere landen staatsburgerschap beperken tot bepaalde etnische groepen.
Een andere belangrijke factor is het ontstaan van nieuwe Staten en het hertekenen van landsgrenzen. In deze gevallen blijven bepaalde groepen dikwijls achter zonder nationaliteit. Zelfs wanneer nieuwe landen staatsburgerschap voor iedereen op hun territorium toestaan, hebben etnische en religieuze minderheden het vaak moeilijk om hun band met het nieuwe land te bewijzen. In landen waar men staatsburgerschap enkel kan erven, wordt staatloosheid daarenboven doorgegeven aan de volgende generaties.
Tot slot kan staatloosheid ook veroorzaakt worden door het verlies of ontzegging van staatsburgerschap. In sommige landen kan men staatsburgerschap verliezen louter door te lang in het buitenland gewoond te hebben. Staten kunnen staatsburgerschap ook ontnemen door wijzigingen in de wet die hele bevolkingsgroepen staatloos maken, op basis van discriminerende criteria zoals etniciteit.
Families van staatloze Shona gemeenschap wachten op documenten om hun kinderen te registeren bij de Keniaanse overheid, 2019.
Families van staatloze Shona gemeenschap wachten op documenten om hun kinderen te registeren bij de Keniaanse overheid, 2019.
Wat kan men aan staatloosheid doen en wat doet UNHCR?
Staten bepalen wie hun staatsburgers zijn. Ze zijn dus ook in eerste instantie verantwoordelijk voor juridische hervormingen en beleidsveranderingen die noodzakelijk zijn om staatloosheid daadwerkelijk te beëindigen. Maar UNHCR, andere agentschappen, regionale organisaties, het maatschappelijk middenveld en staatlozen zelf spelen allemaal een rol in het ondersteunen van de inspanningen van Staten. Zo werkt UNHCR samen met overheden aan de ratificatie en toepassing van het Verdrag tot beperking der staatloosheid uit 1961, een verdrag dat ook België heeft ondertekend en geratificeerd. In dit verdrag staat onder meer dat iedereen recht heeft op een nationaliteit.
In 2014 lanceerde UNHCR een campagne met als doel een einde te maken aan staatloosheid wereldwijd in tien jaar tijd: de IBelong campagne. Sinds de start van de IBelong-campagne hebben meer dan 400.000 staatlozen in 27 landen de nationaliteit verkregen. En tienduizenden mensen in Azië, Europa, Afrika en Amerika zijn op weg naar burgerschap, als gevolg van nieuw aangenomen wetswijzigingen.
UNHCR werkt om staatloosheid te identificeren, te vermijden en te verminderen, en om staatlozen te beschermen. Maar om het verschil te maken, moeten we samenwerken. Onze vier actiedomeinen overlappen met de expertise van andere internationale organisaties en ngo’s. We steunen eveneens op de lokale vakkennis en kunde van organisaties en experts uit het maatschappelijk middenveld, zoals nationale mensenrechteninstituten, academici en juridische verenigingen. Dankzij hun bijdrage kunnen we de meest doeltreffende oplossingen opstellen en aanreiken.
Ook de samenwerking met andere VN agentschappen is belangrijk. Zo werkt UNICEF, het kinderfonds van de VN, al jaren aan het verbeteren van geboorte- en bevolkingsregisters. Het Bevolkingsfonds van de VN kan overheden dan weer helpen met het ontwerpen en uitvoeren van volkstellingen. Tot slot waakt het Bureau van de Hoge Commissaris voor de Mensenrechten mede over de mensenrechten van staatlozen.
Familie in Tajikistan met identiteitsdocumenten die ze net ontvingen, 2019.
Familie in Tajikistan met identiteitsdocumenten die ze net ontvingen, 2019.
Meer informatie over staatloosheid:
- Documenten over staatloosheid op Refworld
- Zelfstudie cursus over staatloosheid
- Het rapport over staatloosheid en kinderen afkomstig uit minderheidsgroepen
