Οι πρόσφυγες μέσα από το φακό του γνωστού φωτογράφου Giles Duley, τραυματία πολέμου

Στο λιμάνι της Λέσβου, πρόσφυγες περιμένουν το καράβι που θα τους φέρει στον Πειραιά. Ανάμεσα στο πλήθος, βρίσκεται ο φωτογράφος Giles Duley. Τραβά φωτογραφίες. Ένας άνδρας σε αναπηρικό αμαξίδιο τον πλησιάζει. Συστήνεται. Είναι ο Khalil από τη Συρία, από το Deir ez-Zor. Ο Khalil έχασε το πόδι του το περασμένο φθινόπωρο, όταν οι φιλοκυβερνητικές. δυνάμεις βομβάρδισαν το σπίτι του.

Δυο ημέρες νωρίτερα, ο Khalil μαζί με τη γυναίκα του και τα τρία παιδιά τους, ένα κορίτσι και δύο αγόρια, όλα στην εφηβεία, είχαν καταφέρει να φτάσουν σώοι στη Λέσβο ταξιδεύοντας με πλαστική βάρκα. Ο Khalil ρωτά τον Duley ποια ευρωπαϊκή χώρα πιστεύει ότι μπορεί να του παράσχει τεχνητό μέλος. «Πότε πιστεύεις ότι θα ξαναπερπατήσω;» τον ρωτά.

Ο 44άχρονος Duley έχει συνηθίσει σε τέτοιες ερωτήσεις. Ο παγκοσμίου φήμης φωτογράφος ανθρωπιστικών θεμάτων έχασε τα δυο του πόδια και το αριστερό του χέρι τέσσερα χρόνια πριν, το 2011, ενώ φωτογράφιζε τα αμερικανικά στρατεύματα στο Αφγανιστάν.

Κατά τη διάρκεια μιας περιπολίας με το 75ο Σύνταγμα Πεζικού, πάτησε σε έναν αυτοσχέδιο εκρηκτικό μηχανισμό. Κόντεψε να χάσει τη ζωή του από την έκρηξη. Νόμιζε ότι δε θα μπορούσε να τραβήξει φωτογραφίες ξανά.

Χρειάστηκε να κάνει 37 χειρουργικές επεμβάσεις και να νοσηλευτεί έναν χρόνο στο νοσοκομείο, με δύο μήνες στην εντατική. Έπειτα από όλο αυτό το διάστημα, ο Giles Duley επέστρεψε στην ενεργό δράση, αποφασισμένος να συνεχίσει το νέο του εγχείρημα. Τίτλος του: «Κληρονομιά του Πολέμου» (“Legacy of War”). Πρόκειται για ένα αφιέρωμα όπου θα συγκεντρώσει τη δεκαετή δουλειά του ανά τον κόσμο πάνω στις μακροπρόθεσμες επιπτώσεις που έχουν οι πολεμικές συρράξεις στις τοπικές κοινωνίες.

Ο Duley συνεργάζεται για μια περίοδο τριών μηνών με την Ύπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες (Υ.Α.), αποτυπώνοντας την προσφυγική κρίση στην Ευρώπη ως επιμέρους κομμάτι του αφιερώματός του.

«Βασική ιδέα είναι να εξετάσω τις μακροπρόθεσμες επιπτώσεις που έχει ο πόλεμος στους ανθρώπους. Σε τί κατάσταση βρίσκονται οι άνθρωποι σε μία, δύο ή τρεις δεκαετίες μετά το τέλος ενός πολέμου;», εξηγεί ο Duley. «Κατά τη διάρκεια των ταξιδιών που έκανα σε όλο τον κόσμο γι’ αυτόν τον σκοπό, παρατήρησα κοινά στοιχεία, οπότε θέλησα να τα συγκεντρώσω σε ένα αφιέρωμα που θα συνδυάζει αυτά τα θέματα από διαφορετικούς τόπους σε βάθος χρόνου».

Τα οικονομικά, ψυχολογικά, περιβαλλοντικά και σωματικά τραύματα του πολέμου μπορεί να διαρκέσουν για δεκαετίες, επηρεάζοντας και τις γενιές εκείνες που γεννήθηκαν μετά το τέλος του. Λόγω της τραυματικής του εμπειρίας, ο Duley έχει μια ιδιαίτερη αντίληψη των ιστοριών που διηγείται μέσα από τον φακό του.

«Ζω καθημερινά τη δική μου, προσωπική κληρονομιά του πολέμου», εξηγεί ο Duley. Φοράει τεχνητά μέλη και στα δύο του πόδια. Το βάδισμά του είναι κάπως άκαμπτο, κάπως μονοκόμματο. Για να βγάλει φωτογραφίες, κρατά την κάμερα με το δεξί του χέρι και ισορροπεί τον φακό με το τμήμα του αριστερού του μπράτσου.

Καταξιωμένα περιοδικά μεταξύ των οποίων το Vogue, το GQ, το Esquire, το Rolling Stone έχουν δημοσιεύσει δουλειά του, ενώ δημοφιλείς χώροι έχουν φιλοξενήσει εκθέσεις του. Το 2010 και το 2012 κέρδισε το βραβείο Prix de Paris και η αυτοφωτογραφία του φιλοξενήθηκε στην έκθεση Taylor Wessing στην Εθνική Πινακοθήκη Προσωπογραφίας του Λονδίνου.

«Ο Giles μάς γνωρίζει τους ανθρώπους πίσω από τους αριθμούς» λέει η Εκπρόσωπος Τύπου του Ύπατου Αρμοστή, Melissa Fleming. «Μέσα σε ελάχιστο χρόνο, οι άνθρωποι αυτοί βγαίνουν από την αφάνεια και αναδεικνύονται».

Μια συμπάθεια αναπτύσσεται αμέσως μεταξύ του Duley και των προσφύγων που συναντά. Στο διάστημα των τριών εβδομάδων που ταξίδεψα μαζί του αυτό το φθινόπωρο (2015), είδα το ίδιο σενάριο να επαναλαμβάνεται τουλάχιστον καμιά δεκαριά φορές.

Συνήθως συμβαίνει ως εξής: αρχικά, τον πλησιάζει κάποιος πρόσφυγας και πολύ ευγενικά τον ρωτά τί του συνέβη, καθώς βλέπει τα τεχνητά του μέλη. Μετά, ένα μικρό πλήθος συγκεντρώνεται γύρω του και κάποιος τού προσφέρει κάθισμα.

Στη συνέχεια, καθώς εκείνος τελειώνει τη διήγησή του, αναδύονται οι δικές τους ιστορίες, ένα μίγμα πολέμου, πόνου και αναμνήσεων ανάμεικτων με όνειρα για ένα ειρηνικό μέλλον αλλά και ανησυχία για το πώς θα ξεπεράσουν το αβέβαιο παρόν.

Η πολλαπλή αναπηρία του προσφέρει μια σπάνια οικειότητα ανάμεσα στον φωτογράφο και στο θέμα του.

«Οι άνθρωποι καταλαβαίνουν αμέσως την αφοσίωσή μου στο να διηγηθώ την ιστορία τους», λέει ο Duley. «Ανοίγονται σε μεγάλο βαθμό και δείχνουν μεγάλη εμπιστοσύνη. Θα ήθελα να πιστεύω ότι αυτό θα το κατάφερνα ακόμη κι αν δεν είχα μείνει ανάπηρος, όμως τελικά η κατάστασή μου λειτουργεί καταλυτικά και επιταχύνει τα πράγματα», εξηγεί.

Στις αρχές του Δεκέμβρη, ο Duley βρέθηκε στην Ειδομένη στην πλευρά των ελληνικών συνόρων με την ΠΓΔΜ. Κάποια στιγμή, τον πλησίασε μια παρέα Πακιστανών που είχαν ανάψει φωτιά για να ζεσταθούν. Οι τελευταίοι ήταν κάποιοι από τους χιλιάδες που έμειναν αποκλεισμένοι, όταν ορισμένες χώρες των Βαλκανίων έκλεισαν στα μέσα Νοεμβρίου τα σύνορά τους .

Του παραπονέθηκαν ότι τα πόδια τους είχαν παγώσει. Τότε ο Duley χαμογέλασε και απάντησε με το δικό του αυτοσαρκαστικό της κατάστασής του, χιούμορ: «Λυπάμαι, εγώ δεν έχω», είπε.

Ωστόσο, το να φωτογραφίζεις το ταξίδι των προσφύγων ανά την Ευρώπη, δεν είναι εύκολη υπόθεση.

Τα πρώτα βήματα που κάνουν στη στεριά οι πρόσφυγες μόλις φθάνουν στη Λέσβο με τις φουσκωτές βάρκες, είναι πάνω σε απόκρημνα, ολισθηρά βράχια. Μετά πρέπει να περάσουν από τα κέντρα καταγραφής, που βρίσκονται σε πλαγιές, όπου τα ανηφορικά μονοπάτια γεμίζουν λάσπες όταν βρέχει. Στην Ειδομένη, οι πρόσφυγες κοιμούνται σε σκηνές στημένες σε χωράφια ή στο χοντρό χαλίκι παράλληλα με τις γραμμές του τραίνου.

Ο Duley δεν αφήνει κανένα σημείο από αυτά απάτητο. Όμως, κουράζεται έπειτα από λίγες ώρες. Η ορθοστασία που απαιτείται για να βγάλει μια φωτογραφία τού δημιουργεί πόνο. Όπως λέει, κάθε μέρα μοιάζει σαν να τρέχει στον μαραθώνιο κουβαλώντας τη φωτογραφική του μηχανή και τα εξαρτήματά της.

«Τις περισσότερες φορές ταξιδεύω μόνος», εξηγεί ο Duley. «Φαντάσου να βρίσκεσαι στο Λάος και να έχει παντού λάσπες και να βρέχει και εσύ να πρέπει να κουβαλάς όλες σου τις φωτογραφικές μηχανές. Και να πρέπει να βγάλεις με το ένα χέρι το φιλμ από την κάμερα. Είναι δύσκολο, διαολεμένα δύσκολο».

Η αναπηρία του δεν του επιτρέπει να βγάζει πάντα φωτογραφίες από τη γωνία που θέλει.

«Προσπαθώ να μη το σκέφτομαι. Δε θα το άντεχα», συνεχίζει. «Οπότε πάντα επικεντρώνομαι στο τί μπορώ να κάνω. Νομίζω ότι όταν η ζωή σού επιβάλλει περιορισμούς, η δημιουργικότητά σου καλλιεργείται».

Μετά από περίπου έναν μήνα παραμονής στην Ελλάδα, ο Duley σκοπεύει να επισκεφθεί την Ιορδανία, τον Λίβανο και χώρες της Ευρώπης οι οποίες αποτελούν προορισμό προσφύγων.

«Οι εικόνες του Giles μάς βοηθούν να μπαίνουμε στη θέση των ανθρώπων των ιστοριών του», πρόσθεσε η Fleming. «Αποκτούμε ενσυναίσθηση. Βλέπουμε τους εκτοπισμένους ως συνταξιδιώτες μας, που έρχονται αντιμέτωποι με δύσκολες καταστάσεις, και όχι ως απλούς αριθμούς. Μοιραζόμαστε στιγμές της πιο τετριμμένης οικειότητας».

Το ταξίδι του Duley στη φωτογραφία ξεκίνησε στην παιδική του ηλικία, καθώς μεγάλωνε στο Somerset στην Αγγλία. Ονειρευόταν να καταταγεί. Τον εντυπωσίαζαν τα ηρωικά κατορθώματα των στρατιωτών που επέστρεφαν από τη μάχη.

Καθώς, όμως, μεγάλωνε, το ενδιαφέρον του για τον πόλεμο και τις συνέπειές του σε στρατιώτες και άμαχους ολοένα και αυξανόταν. Στην ηλικία των 18, ο Duley χρειάστηκε να μείνει στο κρεβάτι για πέντε μήνες, προκειμένου να αναρρώσει από τροχαίο. Η μακαρίτισσα γιαγιά του τού έφερε δύο πράγματα: μια παλιά Olympus OM-10 και την αυτοβιογραφία του πολεμικού φωτορεπόρτερ Don McCullin.

Στο κρεβάτι της ανάρρωσης, ο Duley διδάχθηκε μόνος του φωτογραφία. Εμφάνιζε τα φιλμ σε έναν αυτοσχέδιο σκοτεινό θάλαμο που έφτιαξε στο μπάνιο του πατρικού του σπιτιού.

Ακολούθησε μια δεκαετία κατά την οποία φωτογράφιζε αστέρια της μόδας και της μουσικής. Φωτογραφικά, ο Duley κάλυψε διασημότητες του ροκ εν ρολ, όπως οι Oasis, ο Marylin Manson, ο Lenny Kravitz, κ.ά. Τα φωτογραφικά αφιερώματά του δημοσιεύθηκαν στο GQ, το Esquire και τη Vogue.

Όμως, καθώς πλησίαζε τα τριάντα, ο Duley έπεσε σε βαθιά κατάθλιψη. Η δουλειά του, όπως λέει ο ίδιος, ήταν ρηχή και χειριστική. Χωρίς να θυμάται το λόγο, μια μέρα διέλυσε τις φωτογραφικές του μηχανές και έκαψε όλα τα αρνητικά. Πούλησε το διαμέρισμά του στο Λονδίνο και μετακόμισε στο Hastings, στις νότιες ακτές της Αγγλίας, όπου έπιασε δουλειά σε μπαρ.

Εκεί γνώρισε μια οικογένεια με έναν αυτιστικό γιο, τον Nick. Το παιδί χρειαζόταν φροντίδα όλο το εικοσιτετράωρο. Ο Duley αρχικά έγινε φίλος με τον Nick για να εξελιχθεί σε φροντιστή του.

«Ήταν η πρώτη φορά στη ζωή μου που μπορούσα να δω απευθείας τον θετικό αντίκτυπο που είχαν οι πράξεις μου σε έναν άλλον άνθρωπο», λέει ο Duley.

Ζώντας και φροντίζοντας τον Nick, ο Duley άρχισε να ασχολείται ξανά με τη φωτογραφία. Ο φακός του αποτύπωνε πώς περνούσε η μέρα του Nick. Ακόμα και τις στιγμές που ο Nick αυτοτραυματιζόταν, δίνοντας γροθιές στο κεφάλι του μέχρι που μάτωνε. Οι φωτογραφίες του Duley βοήθησαν στην προβολή της ιστορίας του Nick. Το αποτέλεσμα ήταν να λάβει ο Nick την εξειδικευμένη φροντίδα που χρειαζόταν.

Αυτή η εμπειρία ζωής έδειξε στον Duley τη δύναμη που μπορεί να έχει η φωτογραφία στο να δώσει βήμα στους αφανείς. Επισκέφθηκε την Ανγκόλα, ξεκινώντας μια σειρά ταξιδιών στο Μπανγκλαντές, τη Λαϊκή Δημοκρατία του Κονγκό, το Νότιο Σουδάν, το Αφγανιστάν, τον Λίβανο, και αλλού.

Λίγο νωρίτερα φέτος, η Y.A. κάλεσε τον Duley να καταγράψει με τον φακό του την προσφυγική κρίση όπως εκτυλίσσεται στην Ευρώπη. Το φαινόμενο είναι κατά τον Duley ιστορικό. Περισσότεροι από 1 εκατομμύριο πρόσφυγες και μετανάστες έχουν φθάσει στην Ευρώπη από τις αρχές του 2015, σύμφωνα με την Υ.Α.

«Είναι το σημαντικότερο πράγμα που έχω κάνει στην καριέρα μου. Σε αυτήν ‘παντρεύονται’ τόσα πολλά θέματα που έχω κατά καιρούς καλύψει», λέει ο Duley. «Είναι ένα σοκ για τους ανθρώπους. Ακούς τόσες ιστορίες στις ειδήσεις, για το Αφγανιστάν, τη Λιβύη, τη Συρία, το Ιράκ και ξαφνικά, αυτοί οι άνθρωποι βρίσκονται στο κατώφλι μας ζητώντας τη βοήθειά μας».

Μια μέρα, καθώς ο Duley φωτογράφιζε τους πρόσφυγες που κατέφθαναν στις ακτές της Λέσβου, ένας Αφγανός τον αναγνώρισε από ένα ντοκιμαντέρ του Channel 4 με τίτλο «Περπατώντας Λαβωμένος: Επιστρέφοντας στην Πρώτη Γραμμή» (“Walking Wounded: Returning to the Frontline”). To ντοκιμαντέρ σκιαγραφούσε την επιστροφή του Duley στο Αφγανιστάν προκειμένου να καταγράψει τον αντίκτυπο του πολέμου στους πολίτες.

«Είσαι ο φωτογράφος χωρίς πόδια!» μου είπε χαιρετώντας με από μακριά καθώς με είχε αναγνωρίσει, λέει ο Duley γελώντας. «Ήταν σαν οι κόσμοι μου να έμπαιναν ο ένας στον άλλο».

Το αφιέρωμα «Η κληρονομιά του πολέμου» θα διαρκέσει δύο χρόνια, καλύπτοντας μία ευρεία γκάμα θεμάτων, από τη μόλυνση και την καταστροφή που προκαλεί σε εκτάσεις η παρουσία μη εκραγέντων εκρηκτικών μηχανισμών, καθώς και τα χημικά όπλα, μέχρι τις σωματικές και ψυχολογικές επιπτώσεις του πολέμου στα θύματα και στις οικογένειές τους. Μέχρι στιγμής, ο Duley έχει φωτογραφίσει θύματα πολέμου στον Λίβανο, στο Λάος, στο Βιετνάμ, στη Γάζα, στην Καμπότζη και στην Ευρώπη.

«Όταν συζητάμε για τον πόλεμο, η κουβέντα θα πρέπει να αγγίζει τόσο τις συνέπειες όσο και το ποιος πολεμούσε και γιατί», λέει ο Duley.

«Τα τελευταία 40 χρόνια, περισσότεροι από 120.000 άνθρωποι έχουν τραυματιστεί από μη εκραγέντα πυρομαχικά», φέρνει ο Duley ως παράδειγμα. «Κανείς δε μιλά γι’ αυτό».

Ο Duley φωτογραφίζει σε 35άρι φιλμ μεσαίου φορμά. Αυτό προσδίδει στις φωτογραφίες του μια ποιότητα που διατηρείται ανέπαφη από τον χρόνο, και μοιάζει σαν οι σκηνές από αυτή τη σύγχρονη προσφυγική κρίση να είχαν συμβεί έναν αιώνα πριν. Οι φωτογραφίες είναι η διαθήκη της Ιστορίας που επαναλαμβάνεται, της ανθρωπότητας που δεν έχει μάθει από τα λάθη της.

Ο Duley συνεργάζεται με ποιητές, θεατρικούς συγγραφείς, μουσικούς και καλλιτέχνες. Στόχος είναι να βοηθήσει τους ανθρώπους να κατανοήσουν τις συνέπειες του πολέμου – ειδικά σε εκείνους που προσπαθούν να γλυτώσουν από αυτόν.

«Δε νομίζω ότι αυτό που με τραυμάτισε ήταν ο εκρηκτικός μηχανισμός ή οι Ταλιμπάν», λέει ο Duley. «Τραυματίστηκα από το μίσος και την αδιαφορία. Και ο μόνος τρόπος που ξέρω για να το αντιμετωπίσω είναι με τη φωτογραφική μου μηχανή».

Αισθάνεται ότι η δουλειά του είναι πιο σημαντική από ποτέ.

«Το μόνο που θέλω είναι να διηγηθώ τις ιστορίες των ανθρώπων που συναντώ, με την ελπίδα ότι θα δε θα τους δούμε μόνο ως πρόσφυγες αλλά ότι θα μπορέσουμε να ταυτιστούμε με τους ανθρώπους πίσω από τους απρόσωπους αριθμούς των στατιστικών», λέει. «Δεν πρόκειται για φωτογραφίες προσφύγων, αλλά για ιστορίες της ανθρωπότητας».

της Tania Karas

Μοιράσου το στο Facebook Μοιράσου το στο Twitter