بازگشت داوطلبانه بهترین راه حل پایدار برای پناهندگان محسوب می شود، اما نه مادامی که شرایط حمایتی در کشور مبداء قابل قبول نبوده و بازگشت با حفظ امنیت و کرامت برای آنها میسر نباشد. بازگشت داوطلبانه راه حل مطلوبی برای وضعیت پناهندگان است زیرا احتمال رسیدن به نتایج پایدارتر را بیشتر می کند.
این امر تنها با تعهد كامل كشورهای مبدأ در راستای حصول اطمینان از ادغام مجدد افراد بازگشت کننده در جوامعشان حاصل می شود.
اولویت های کمیساریا اطمینان از انتخاب آزاد و آگاهانه و دریافت پشتیبانی از بازگشت کنندگان است. در طی سالیان متمادی، ماهیت داوطلبانه تصمیم به بازگشت، برجسته ترین ویژگی برنامه بازگشت پناهندگان در جمهوری اسلامی ایران بوده است.
کمیساریا در ایران همچنان بازگشت داوطلبانه افغانستانی ها و عراقی ها به کشورهای خود را از طریق کلیه دفاتر این سازمان در کشور، از جمله مرکز بازگشت داوطلبانه در سلیمان خانی (استان تهران) و واحد میدانی دوغارون (استان خراسان رضوی) تسهیل می کند.
به محض بازگشت به افغانستان، بازگشت کنندگان از ایران در چهار مرکز توزیع کمک های نقدی واقع در هرات برای تأمین نیازهای فوری بشردوستانه خود و هزینه ایاب و ذهاب، به ازای هر نفر 200 دلار (متناسب با منطقه مبدا) کمک هزینه دریافت می کنند.
علاوه بر کمک های نقدی، طیف وسیعی از خدمات بین سازمانی برای پناهندگان بازگشت کننده، از جمله غربالگری اساسی سلامت و سوء تغذیه و واکسیناسیون (توسط وزارت صحت عامه افغانستان با حمایت سازمان سلامت جهانی و یونیسف)، آگاهی سازی از خطر مین (توسط گروه معدوم سازی دانمارک به پشتیبانی UNMAS)، اطلاعات مربوط به ثبت نام در مدرسه (توسط وزارت آموزش و پرورش با حمایت یونیسف) و اقامت شبانه ارائه می شوند. کمیساریا و وزارت امور مهاجرین و عودت کنندگان نیز بر بازگشت کنندگان نظارت کرده و افراد با نیازهای خاص را شناسایی می کنند و آنها را برای ارزیابی و کمک به ارائه دهندگان خدمات تخصصی ارجاع می دهند.
با این حال، عمدتا به دلیل ادامه بی ثباتی در افغانستان و عراق، شرایط کاملا مناسب برای بازگشت نیست، بنابراین، بازگشت داوطلبانه طی سالهای اخیر شاهد کاهشی مداوم بوده است.
تعداد پناهندگانی که به صورت داوطلبانه به کشور خود بازگشته اند (2011 – تا کنون):
