جمهوری اسلامی ایران میزبان یکی از بزرگترین جمعیت های پناهندگی شهری برای طولانی مدت ترین بازه زمانی در دنیاست و به مدت چهار دهه پناهی برای پناهندگان بوده است.
دولت جمهوری اسلامی ایران مسئولیت ثبت نام و تعیین وضعیت پناهندگان و همچنین صدور مدارک شناسایی پناهندگان موسوم به کارتهای آمایش را بر عهده دارد، که سالانه تمدید می شوند.
براساس آخرین آمار رسمی دولت مربوط به آمایش 9 در سال 2014 میلادی، تعداد 951,142 پناهنده افغانستانی و 28,268 پناهنده عراقی در ایران ساکن هستند. شمار بسیاری از پناهندگانی که در ایران زندگی می کنند نسل دوم و سوم هستند.
حدود 97% از پناهندگان در مناطق شهری و نیمه شهری زندگی می کنند، در حالیکه 3% در 20 مهمانشهر پناهندگان که توسط همتای اصلی دولتی کمیساریا، اداره امور اتباع و مهاجرین خارجی وزارت کشور، اداره می شوند.
علاوه بر پناهندگان افغانستانی، حدود 2,5 میلیون افغانستانی، از جمله دارندگان گذرنامه و افغانستانی های بدون مدارک هویتی نیز در ایران سکونت دارند. 450،000 دارندگان گذرنامه افغانستانی که در گذشته فاقد مدارک هویتی یا کارتهای امایش بودند، ویزای ایرانی دریافت کرده اند که به آنها امکان زندگی، کار یا تحصیل در این کشور را می دهد.
علاوه بر این، طی تلاشی برای ساماندهی به افغانستانی های بدون مدارک هویتی، دولت ایران در سال 2017 میلادی طرح سرشماری گروه مشخصی از افغانستانی های بدون مدارک ساکن در ایران را انجام داد و برای بیش از 804,000 فرد بی مدرک که در این طرح شرکت داشتند، برگه طرح سرشماری صادر کرد.
وضعیت حقوقی پناهندگان توسط دو سند بین المللی کنوانسیون وضعیت پناهندگان 1951 و الحاقیه 1967 مربوط به آن تعریف شده است. جمهوری اسلامی ایران با حق شرط بر مفاد 17(مشاغل انتفاعی)، 23 (امور خیریه دولتی) ، 24 (قوانین کار و بیمه اجتماعی) و 25 (آزادی رفت و آمد) در تاریخ 28 جولای 1967، به هر دو کنوانسیون 1951 و پروتکل 1967 ملحق گردید. با این حال در سال های اخیر، دولت ایران توانسته به تدریج سیاست هایی راهبردی برای پناهندگان و احقاق حقوق بیشتر برای مردم افغانستان و عراق ساکن در ایران معرفی کند و دسترسی به خدمات اولیه آموزشی، بهداشتی و معیشتی به پناهندگان را با کم ترین کمک مالی از جامعه بین المللی میسر کند.