Για χιλιάδες ανθρώπους που εγκαταλείπουν την πατρίδα τους εξαιτίας πολέμου και διώξεων, το λιμάνι του Καλαί στη Γαλλία είναι ένας προορισμός χωρίς επιστροφή. 

Γκρίζα σύννεφα μαζεύονται πάνω από το Καλαί. Στο ψιλόβροχο, ένα πλοίο με προορισμό το Ντόβερ της Αγγλίας βγαίνει αργά από το λιμάνι, και ο ήχος από το φουγάρο του αντηχεί στους δρόμους της μικρής αυτής γαλλικής πόλης. Αναρωτιέμαι, κοιτάζοντας από το παράθυρο του ξενοδοχείου μου, εάν ο Μοχάμεντ επιβίωσε στις πολύ χαμηλές θερμοκρασίες της περασμένης νύχτας. Εάν ο Αχμέτ κατάφερε να επιβιβαστεί στο πλοίο. Και εάν ο Αλί βρήκε έστω τη δύναμη να προσπαθήσει.

Τα τελευταία χρόνια, το λιμάνι του Καλαί έχει γίνει μαγνήτης για μετανάστες και πρόσφυγες, με αποτέλεσμα τουλάχιστον 2.300 άνθρωποι να ζουν σήμερα στην πόλη σε συνθήκες εξαθλίωσης στους δρόμους ή σε εγκαταλελειμμένα κτίρια. Πολλοί είναι εδώ με την ελπίδα να βρουν την ασφάλεια στο Ηνωμένο Βασίλειο, έχοντας ταξιδέψει χιλιάδες χιλιόμετρα προκειμένου να γλιτώσουν από τον πόλεμο και τη βία στην πατρίδα τους. Μέχρι στιγμής, η Ευρώπη τούς έχει βοηθήσει ελάχιστα. Στην πλειοψηφία τους είναι άνδρες —από τη Συρία, το Αφγανιστάν, την Ερυθραία, το Ιράκ, το Σουδάν και αλλού— υπάρχουν όμως και γυναίκες και παιδιά. Ήρθαν αναζητώντας καταφύγιο, για να συναντήσουν όμως και πάλι τον τρόμο.

Στους δύο βασικούς αυτοσχέδιους καταυλισμούς εδώ, οι συνθήκες διαβίωσης είναι άθλιες. Οι σκηνές είναι σκισμένες και κουρελιασμένες, τα σκουπίδια υψώνονται σωροί και το χώμα είναι γεμάτο λάσπες και νερά. Πολλοί άνθρωποι είναι άρρωστοι. Οι περισσότεροι περιμένουν να πέσει η νύχτα για να προσπαθήσουν ακόμη μία φορά να επιβιβαστούν σε ένα πλοίο και να διασχίσουν τη Μάγχη. Αν αποτύχουν, θα προσπαθήσουν ξανά την επομένη.

Ωστόσο, ο αυξανόμενος πληθυσμός μεταναστών και προσφύγων στην πόλη πυροδοτεί εντάσεις στους κόλπους της τοπικής κοινότητας, με εκκλήσεις από τη δήμαρχο για δράση και με τις φιλανθρωπικές οργανώσεις να μην έχουν άλλους πόρους. Η Ύπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες μελετά εναλλακτικές σε συνεργασία με τη γαλλική κυβέρνηση, η οποία έχει αρχίσει να ενισχύει τις δομές της για τη διεκπεραίωση των αιτήσεων ασύλου και να προσφέρει προσωρινή στέγη στους αιτούντες άσυλο.

Ενώ μαζεύω τα πράγματά μου για να φύγω, σκέφτομαι ότι εδώ υπάρχουν άνθρωποι που δεν τους έχει μείνει τίποτα και κανένα μέρος που να μπορούν να πάνε.

Καλώς ορίσατε στο Καλαί.

Ο Παίκτης

«Κέιτ!» Ο Αχμέτ μου φωνάζει ενώ εγώ τρέχω για να προστατευτώ από τη βροχή στο σκεπαστό περίβολο της εκκλησίας που έχει γίνει προς το παρόν το σπίτι του. «Θυμάσαι το Resident Evil;»

Γελάω και κάθομαι κάτω. Τις τελευταίες μέρες, ο Αχμέτ κι εγώ μοιραστήκαμε το κοινό μας πάθος για τα βιντεοπαιχνίδια δράσης της δεκαετίας του ‘90. «Ήταν πολύ καλό» συμφωνώ μαζί του κι εκείνος συγκατανεύει με ενθουσιασμό. «Τα έχω παίξει όλα» μου λέει.

Αυτό φυσικά πριν αναγκαστεί να εγκαταλείψει το σπίτι του στη Συρία λόγω του πολέμου. Σήμερα ζει στους δρόμους του Καλαί με την ελπίδα να βρει καταφύγιο στην Αγγλία, αλλά τα όνειρά του γκρεμίζονται όσο τα μέτρα ασφαλείας εδώ γίνονται αυστηρότερα.

«Ήμουν στο λιμάνι σήμερα στις πέντε το πρωί όταν άνοιξαν οι πύλες» μου λέει με την αναπνοή του να παγώνει στον αέρα. «Έπιασαν περίπου 25 ανθρώπους μέσα σε φορτηγά. Κανείς δεν τα κατάφερε. Είναι αδύνατο να τα καταφέρεις πλέον.»

Τρία χρόνια πριν, πίσω στην πόλη του τη Δαμασκό, ο Αχμέτ είχε μέλλον. Σήμερα, δεν έχει τίποτα στα χέρια του, εκτός από το πτυχίο κτηνιάτρου. Το είχε μαζί του σε όλη τη διαδρομή μέχρι τη Γαλλία, περνώντας από το Λίβανο, την Αλγερία, την Τυνησία, τη Λιβύη και την Ιταλία.

«Μου λείπει η οικογένειά μου, η πόλη μου, το σπίτι μου» λέει, καθώς η βροχή μπαίνει μέσα από τον τρύπιο υπνόσακό του. «Δεν μου αρέσει εδώ. Αν μπορούσα να επιστρέψω στη Συρία, θα έφευγα σήμερα. Ακόμα και με τον πόλεμο, είναι καλύτερα. Τουλάχιστον εκεί πεθαίνεις με αξιοπρέπεια. Εδώ, κοιμάσαι χωρίς αξιοπρέπεια.»

Αλλά ακόμη και όταν οι ελπίδες του εξανεμίζονται, η στωικότητα, η γοητεία και η καλή διάθεση του Αχμέτ εντυπωσιάζουν. Καθώς τον αποχαιρετώ στα σκαλιά της εκκλησίας πριν φύγω για το Λονδίνο —ένα προνόμιο που μου δόθηκε χωρίς καμία προσπάθεια, τυχαία, επειδή γεννήθηκα αλλού— μου κλείνει το μάτι. «Αύριο ταξιδεύω για Λονδίνο» μου λέει. «Το πρωί. Θα σε δω εκεί.»

Ο Ανθρωπιστής

Ο αυτοσχέδιος καταυλισμός, γνωστός και ως Tioxide, είναι το τελευταίο πράγμα που περιμένει να δει κανείς στο Καλαί. Στη θέση ενός γηπέδου ποδοσφαίρου και αθλητικών εγκαταστάσεων τώρα απλώνεται μια άθλια κατασκήνωση, με σκηνές στοιβαγμένες σε κάθε διαθέσιμο χώρο και σωρούς σκουπιδιών στην περίμετρό της. Για τον Μοχάμεντ, ο οποίος εγκατέλειψε το Σουδάν τον περασμένο χρόνο, εδώ είναι το σπίτι του για τρεις περίπου μήνες.

«Ξεφύγαμε από τα προβλήματα» μου λέει ένα απόγευμα καθώς περπατάμε μέχρι τη σκηνή του διασχίζοντας το πλημμυρισμένο γήπεδο. «Και πέσαμε πάνω σε άλλα προβλήματα εδώ στη Γαλλία».

Η βροχή μουσκεύει τα πάντα περνώντας μέσα από τον σκισμένο, πράσινο μουσαμά. Ακόμη και ο υπνόσακος του Μοχάμεντ γέμισε νερά και εκείνος υποφέρει από έναν επίμονο βήχα. «Οι περισσότεροι άνθρωποι σε αυτούς τους καταυλισμούς είναι άρρωστοι γιατί ο καιρός είναι άσχημος» μου λέει. Κοιτάζοντας τριγύρω, δεν είναι δύσκολο να καταλάβω γιατί.

Μου δείχνει κάτι χάπια τα οποία διαπιστώνω ότι περιέχουν απλώς παρακεταμόλη. «Αυτό είναι το φάρμακο για κάθε αρρώστια. Μας δίνουν αυτά τα χάπια ανεξαρτήτως συμπτωμάτων. Για το κεφάλι, τα χέρια, τα πόδια, την ελονοσία. Αυτή είναι η Ευρώπη;»

Ήταν Απρίλιος όταν ο Μοχάμεντ έφυγε από την πατρίδα του, καταφεύγοντας πρώτα στη Λιβύη και κατόπιν διασχίζοντας τη Μεσόγειο μέχρι την Ιταλία. Επί σειρά ετών στο παρελθόν, εργαζόταν στο Νταρφούρ για τα Ηνωμένα Έθνη δείχνοντας στους εκτοπισμένους στο εσωτερικό της χώρας πώς να χτίζουν σπίτια. Βγάζει από την τσέπη του ένα tablet, τυλιγμένο σε μια πλαστική σακούλα. «Έλα» μου λέει. «Θα σου δείξω τι έκανα στο Νταρφούρ».

Καθώς κοιτάζουμε μαζί τις φωτογραφίες που του θυμίζουν ευτυχισμένες μέρες, χαμογελά για πρώτη φορά από τη στιγμή που τον συνάντησα. Μου δείχνει τους φίλους του. Τα πτυχία του. Την οικογένειά του. Αναρωτιέμαι πώς πρέπει να νιώθει, έχοντας γλιτώσει από τη βία στο Σουδάν για να βρεθεί σε μια άλλη κόλαση εδώ. «Νομίζω ότι η Ευρώπη δεν είναι καλή» μου λέει. «Στη Γαλλία δεν μου δίνουν έγγραφα. Και αυτό μου δημιουργεί πολλά προβλήματα».

Αναστενάζει με νοσταλγία καθώς η ένδειξη χαμηλής μπαταρίας του tablet αναβοσβήνει. «Τι να κάνω; Τι να κάνω; Το μόνο που θέλω είναι μια καλή ζωή.»

Ο Δάσκαλος Αγγλικών

'Ήταν μια παγωμένη νύχτα του Νοεμβρίου όταν συνάντησα για πρώτη φορά τον Αλί*, έξω από την εξέδρα φόρτωσης του εργοστασίου όπου πολλοί Σύροι πρόσφυγες σαν κι αυτόν κοιμούνται πρόχειρα. «Ήμουν δάσκαλος αγγλικών» λέει και σφίγγει πάνω του τον υπνόσακο. «Τώρα είμαι άστεγος».

Με κερδίζει αμέσως. Είναι πιο μικρόσωμος από τους υπόλοιπους, με φωτεινά καστανά μάτια και πλατύ χαμόγελο. Εγκαταλείποντας τη Συρία, αψήφησε τους κινδύνους κάνοντας το ταξίδι μέχρι το Καλαί, όπου βρίσκεται εδώ κι έναν μήνα. Στη βραδινή διανομή συσσιτίου, όπου μια φιλανθρωπική οργάνωση με την ονομασία Σαλάμ μοιράζει κοτόπουλο κάρυ, επιμένει να μοιραστούμε τη μερίδα του. «Σε προσκαλώ» μου λέει με χαμόγελο. «Εδώ είμαστε όλοι ίσοι».

Την επόμενη μέρα, συναντώ ξανά τον Αλί στον αυτοσχέδιο καταυλισμό στο Tioxide στις παρυφές της πόλης όπου καταφεύγουν κυρίως μετανάστες από το Σουδάν. Παρόλο που περπατά κουτσαίνοντας ελαφρά —αποτέλεσμα μιας αποτυχημένης προσπάθειας να μπει κρυφά σε ένα φορτηγό— είναι πρόθυμος να γίνει ο οδηγός μου. «Να' σαι λοιπόν στη ζούγκλα μας» λέει χαμογελώντας. «Έλα. Θέλω να σου δείξω το εστιατόριο».

Είμαι λίγο δύσπιστη, όχι όμως διστακτική, και τότε το βλέπω: ένα καταφύγιο φτιαγμένο από ξύλο, καλυμμένο με μουσαμά, όπου δύο νεαρά κορίτσια από την Ερυθραία σερβίρουν σούπα και τσάι. Και δίπλα, ένα κουρείο. «Έχει τόσο στυλ» λέει με θαυμασμό ο Αλί και το πρόσωπό του φωτίζεται καθώς παρακολουθούμε το νεαρό Αιθίοπα να ξυρίζει τα γένια ενός άνδρα με μια μικρή λεπίδα ξυραφιού. «Μόνο αυτό χρησιμοποιεί. Είναι απίστευτο!»

Αργότερα, όταν ζητάω από τον Αλί να μου διηγηθεί τις αναμνήσεις του από τη Συρία, χαμογελάει. «Συνήθιζα να πίνω έναν καφέ πριν από το πρώτο μάθημα κάθε πρωί. Ήταν υπέροχα!»

Όταν όμως μιλάω για το μέλλον, το χαμόγελό του σβήνει. «Λέω στους φίλους μου ότι θα προτιμούσα να πεθάνω στην πατρίδα μου» μου λέει. «Άνθρωποι πεθαίνουν εδώ κάθε μέρα, πίστεψέ με».

Ο Οδηγός Φορτηγού

Για πολλούς από τους μετανάστες εδώ στο Καλαί, ο μόνος τρόπος να διασχίσουν τη Μάγχη είναι κρυμμένοι είτε στην καρότσα είτε ανάμεσα στις ρόδες ενός φορτηγού. Όταν λοιπόν είδα έναν Ισπανό οδηγό φορτηγού να έρχεται προς το μέρος μου ενώ μιλούσα με τον Αχμέτ από τη Συρία, δεν ήμουν σίγουρη τι έπρεπε να περιμένω. Στο μεταξύ, ο Αχμέτ τον αναγνωρίζει.

«Με είδες;» Τον ρωτά όλο αγωνία ο Αχμέτ. «Όχι εσένα» απαντά με χαμόγελο ο οδηγός. Όταν βγάζει τα γυαλιά του, βλέπω μαύρους κύκλους γύρω από τα μάτια του. Μας λέει ότι ταξιδεύει για το Μαρόκο. «Θέλεις να έρθεις;» αστειεύεται.

Το φορτηγό του, παρκαρισμένο δίπλα μας, είναι τεράστιο. Οι ρόδες του φθάνουν σχεδόν στο ύψος μου και ο Αχμέτ μου δείχνει ένα σημείο κάτω από τον μπροστινό άξονα του οχήματος όπου πρόσφατα βρήκε κρυμμένο έναν μετανάστη. «Πολλοί είναι οι άνθρωποι που το κάνουν αυτό εδώ. Το ίδιο συμβαίνει και στο Μαρόκο.»

Αναρωτιέμαι τι σκέφτεται για την κατάσταση αυτή στο Καλαί, από τη θέση κάποιου που βρίσκεται στην πρώτη γραμμή. «Δεν είναι φυσιολογικό να βλέπεις ανθρώπους να ζουν σε αυτές τις συνθήκες» λέει, δείχνοντας προς την κατεύθυνση της εξέδρας φόρτωσης όπου έχουν κατασκηνώσει περίπου 20 Σύροι πρόσφυγες. «Δεν είναι αυτή η λύση, ούτε για μας ούτε για εκείνους. Δεν θέλω κανέναν κάτω από το φορτηγό μου. Το ρίσκο για μένα είναι μεγάλο. Αν πέσουν ή γλιστρήσουν, θα φταίω εγώ».

Ο οδηγός μού λέει ότι πολλές εταιρείες δεν επιτρέπουν στους οδηγούς να κάνουν πλέον στάση στο Καλαί. «Αν βρουν κάποιον απέναντι, αφού έχεις διασχίσει τη Μάγχη, έχεις σοβαρό πρόβλημα» μου εξηγεί. «Το πρόστιμο για κάθε μετανάστη είναι 2.000 λίρες».

Προς το παρόν, προορισμός του είναι το Μαρόκο, σύντομα όμως θα επιστρέψει στο Καλαί με προορισμό την Αγγλία. «Είναι αρκετά περίπλοκο για μας» ομολογεί αναστενάζοντας.

Ο Κάτοικος

Ο Λυκ* κάτι έψαχνε στο πορτ-μπαγκάζ του αυτοκινήτου του όταν τον συνάντησα μια μέρα περπατώντας στα δρομάκια του Καλαί. Έχει ευγενική φυσιογνωμία και σκέφτεται πριν απαντήσει στην ερώτησή μου για το πώς νιώθει σχετικά με τον αυξανόμενο αριθμό μεταναστών και προσφύγων στην πόλη. «Καταλαβαίνω ότι είναι άσχημα στη χώρα τους και ότι δεν έχουν άλλη επιλογή» λέει διστακτικά. «Δεν ξέρω όμως πώς θα καταλήξει όλο αυτό και η πόλη έχει εξαντλήσει τις αντοχές της».

Ο Λυκ, όπως μαθαίνω στη διάρκεια της συζήτησής μας, γεννήθηκε και μεγάλωσε στο Καλαί. Παρακολουθεί την κρίση να ξεδιπλώνεται τα τελευταία χρόνια και λόγω της δουλειάς του ως πυροσβέστης. «Παρευρίσκομαι σε πέντε έως δέκα παρεμβάσεις την ημέρα με πρωταγωνιστές μετανάστες. Θυμάμαι κάποιον που μεταφέρθηκε με ασθενοφόρο γιατί είχε σπάσει το χέρι του. Την επόμενη μέρα, ήρθε ξανά και ζήτησε να του βγάλουν το γύψο επειδή τραβούσε την προσοχή».

Πρόσφατα, ο Λυκ αγόρασε το πρώτο του σπίτι στην πόλη, παραπονιέται όμως ότι έχει ήδη χάσει το 30% της αξίας του. «Οι περισσότεροι θέλουν να φύγουν από το Καλαί» μου λέει καθώς ο άνεμος σφυρίζει γύρω μας. «Προσωπικά, δεν έχω πρόβλημα με τους μετανάστες, υπάρχει όμως έντονο αίσθημα ανασφάλειας στην πόλη. Καταλαβαίνω ότι έχουν πόλεμο στη χώρα τους, αλλά τώρα ο πόλεμος είναι εδώ».

Ο Υπεύθυνος Προστασίας

Ο Stefan Maier φορά ένα μπλε γιλέκο της Ύπατης Αρμοστείας και κοιτάζει έξω από το παράθυρο. «Θα βρέξει σήμερα» μονολογεί. «Δεν θα είναι καλός ο καιρός».

Ο Maier γνωρίζει την κατάσταση εδώ στο Καλαί καλύτερα από τον καθένα, έχοντας επισκεφθεί την πόλη πολλές φορές προκειμένου να καταγράψει τις εξελίξεις. Είναι Υπεύθυνος Προστασίας στο γραφείο της Ύπατης Αρμοστείας στο Παρίσι και ανησυχεί πολύ για τις συνθήκες διαβίωσης μεταναστών και προσφύγων. «Η κατάσταση εδώ από ανθρωπιστικής πλευράς είναι άθλια» μου λέει, κλείνοντας το φερμουάρ στο σακίδιό του. «Στη συντριπτική τους πλειοψηφία, οι άνθρωποι αυτοί προέρχονται από χώρες όπου μαίνεται ο πόλεμος και οι παραβιάσεις των ανθρώπινων δικαιωμάτων είναι καθημερινή υπόθεση. Από τη σκοπιά της Ύπατης Αρμοστείας, θεωρούμε την παροχή ενός αποτελεσματικότερου και πιο αξιόπιστου συστήματος ασύλου υψίστης σημασίας».

Ελπίζει ότι σύντομα οι κυβερνήσεις Γαλλίας και Βρετανίας θα βρουν από κοινού μια λύση. Τα σημάδια μέχρι στιγμής είναι ενθαρρυντικά, λέει, αλλά υπάρχουν τόσα πολλά που πρέπει ακόμη να γίνουν. «Ο Υπουργός Εσωτερικών ανακοίνωσε τη δημιουργία ενός κέντρου ημέρας που θα περιλαμβάνει εγκαταστάσεις ντους, σημεία παροχής νερού και ένα γεύμα την ημέρα μαγειρεμένο από επαγγελματίες. Θεωρούμε αυτή την πρωτοβουλία σημαντική πρόοδο, ωστόσο —με εξαίρεση τις γυναίκες και τα κορίτσια για τα οποία έχουν προβλεφθεί υποδομές υποδοχής σε 24ωρη βάση— παραμένει ένα κέντρο ημέρας. Πιστεύουμε λοιπόν ότι είναι σημαντικό να υπάρξουν και προγράμματα ή λύσεις προσωρινής στέγασης».

Ο Maier, που κατάγεται από τη Βιέννη, ξεκίνησε την καριέρα του στην Ύπατη Αρμοστεία από το Μαρόκο, το 2007. Στη συνέχεια, μετακόμισε στη Δημοκρατία του Κονγκό προτού καταλήξει στο Παρίσι. Θεωρεί ότι η δουλειά που γίνεται από φιλανθρωπικές οργανώσεις και ΜΚΟ στο Καλαί είναι ιδιαίτερα εντυπωσιακή, το ίδιο και η αντοχή και η προσαρμοστικότητα των ίδιων των μεταναστών και προσφύγων.

«Προσωπικά, αυτό που δεν σταματά να με εντυπωσιάζει όταν είμαι εδώ είναι οι συνταξιούχοι και οι εθελοντές που μοιράζουν τροφή και ρούχα στο πλαίσιο της κινητοποίησης διάφορων φιλανθρωπικών οργανώσεων» λέει βγαίνοντας στη βροχή από το ξενοδοχείο του. «Ο βαθμός στον οποίο οι πρόσφυγες και οι μετανάστες έχουν διατηρήσει την ανθρωπιά τους, παρά τους κινδύνους, τους τραυματισμούς και τις απειλές που δέχονται, είναι συγκινητικός».

Η Δήμαρχος

Στο επιβλητικό δημαρχείο του Καλαί, όπου το μεγάλο ρολόι ύψους 74 μέτρων χτυπά 12 το μεσημέρι, η Natacha Bouchart κάθεται στο γραφείο του δημάρχου. «Χρειαζόμαστε την αλληλεγγύη όλων των χωρών» λέει με αφορμή την κατάσταση στην πόλη. «Πρέπει να μπει τέλος στην ευρωπαϊκή υποκρισία».

Η Bouchart είναι δήμαρχος της περιοχής Πα-ντε-Καλαί από το 2008. Αν και συμπαραστέκεται στη δοκιμασία των μεταναστών και των προσφύγων, αισθάνεται ότι η πόλη δεν έχει άλλες αντοχές και έχει ήδη ζητήσει βοήθεια. «Η μαζική εισροή μεταναστών στο Καλαί έχει οδηγήσει σε πολλές καταλήψεις δημόσιων και ιδιωτικών κτιρίων» μας εξηγεί. «Οι συγκρούσεις ανάμεσα στους μετανάστες και τους κατοίκους του Καλαί είναι έντονες και δεν έχουμε τους πόρους να αντιμετωπίσουμε αυτή την κατάσταση».

Από Αρμένιο πατέρα και Πολωνή μητέρα, η Bouchart συμφώνησε με το Γάλλο Υπουργό Εσωτερικών να δημιουργηθεί ένα κέντρο ημέρας για τους μετανάστες. Η δήμαρχος του Καλαί προβλέπει ότι ο τουρισμός και η τοπική οικονομία θα υποστούν ισχυρό πλήγμα αν δεν ληφθούν άμεσα μέτρα.

«Θα αγωνιστώ για την ανθρωπιά και τη σταθερότητα» δηλώνει. «Είναι καθήκον μου να βρω λύση στην κατάσταση στο Καλαί».

*Τα ονόματα έχουν αλλάξει για λόγους προστασίας.

Της Kate Bond