(α) Για τη Σύσταση Υπηρεσίας Ασύλου

* Το δικαίωμα στο άσυλο αποτελεί θεμελιώδη αρχή της Οικουμενικής Διακήρυξης των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου. Η εξασφάλισή του και η προστασία των προσφύγων, δεν είναι ανθρωπιστική ή φιλανθρωπική «παραχώρηση» της χώρας υποδοχής, αλλά νομική και διεθνής της υποχρέωση, που απορρέει από τη Σύμβαση της Γενεύης του 1951 για το Καθεστώς των Προσφύγων.

* Αρκεί μια επίσκεψη στην Ύπατη Αρμοστεία για να διαπιστώσει κανείς την απόγνωση στην οποία έχουν περιέλθει πολλές δεκάδες άτομα που κατασκηνώνουν εκεί, γιατί βρήκαν τις πόρτες του συστήματος ασύλου κλειστές: άνθρωποι που περιμένουν 5, 7, μέχρι και 10 χρόνια την οριστική εκδίκαση των αιτημάτων τους – άνθρωποι που δεν εμπιστεύονται τη διαδικασία και ζητάνε μετεγκατάσταση σε άλλες χώρες της ΕΕ – οικογένειες με παιδιά χωρίς στέγη και κοινωνική στήριξη, αν και αιτούντες άσυλο.

* Τα σημερινά αδιέξοδα του συστήματος ασύλου είναι γνωστά, αποτέλεσμα χρόνιων συστημικών προβλημάτων και δυσλειτουργιών: διαδικασίες χρονοβόρες, χωρίς τήρηση των προβλεπόμενων διαδικαστικών εγγυήσεων, αποφάσεις απορριπτικές χωρίς επαρκή αιτιολόγηση, προβλήματα στην ενημέρωση και τη διερμηνεία, δυσκολίες πρόσβασης για καταγραφή των αιτημάτων, τα χαμηλότερα ποσοστά χορήγησης διεθνούς προστασίας στην Ευρώπη.  Έχουν αποτελέσει αντικείμενο έντονης κριτικής διεθνών και εθνικών οργανισμών και οργανώσεων, της ίδιας της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, ενώ οδήγησαν πέρσυ την Υ.Α. να αποσυρθεί από τις σχετικές διαδικασίες.

* Η ανάγκη ριζικής αναμόρφωσης του συστήματος, κατά την Υ.Α., έχει διττό στόχο: (α) μέσα από μια δίκαιη και αποτελεσματική διαδικασία, να λαμβάνουν προσφυγικό καθεστώς ή άλλης μορφής διεθνή προστασία, όσοι το δικαιούνται, σε σύντομο χρονικό διάστημα και (β) όσοι δεν το δικαιούνται, να αποθαρρύνονται από το να προστρέχουν στο άσυλο ως τρόπο προσωρινής νομιμοποίησης της παραμονής τους στη χώρα.  Γι’ αυτούς, εφόσον και για όσο χρόνο η απέλασή τους/απομάκρυνση από τη χώρα είναι ανέφικτη, θα πρέπει να βρεθούν άλλες λύσεις/διέξοδοι, – πράγμα που αντιμετωπίζει για 1η φορά το παρόν Σχέδιο Νόμου, με το καθεστώς αναβολής της απομάκρυνσης και δικαιώματος προσωρινής διαμονής.

* Η  Ύπατη Αρμοστεία χαιρετίζει με ιδιαίτερη ικανοποίηση την ίδρυση μίας Υπηρεσίας Ασύλου με πολιτικό προσωπικό η οποία θα αναλάβει την εξέταση και απόφαση επί των αιτημάτων διεθνούς προστασίας, χωρίς τη συμμετοχή της αστυνομίας, κατά τα πρότυπα όλων των άλλων Κρατών Μελών της ΕΕ. Το αίτημα αυτό ήταν πάγιο αίτημα του Οργανισμού μας, καθόσον (α) το άσυλο πρέπει να αντιμετωπίζεται πρωτίστως ως ζήτημα προστασίας των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και όχι ως θέμα ασφάλειας και δημόσιας τάξης και (β) η ενασχόληση με τη διαδικασία ασύλου απαιτεί  εξειδικευμένες γνώσεις, αποκλειστική και πλήρη ενασχόληση, που δεν συνάδουν με τα αστυνομικά καθήκοντα.

·Να σημειώσουμε, ότι το παρόν νομοσχέδιο, σε ότι αφορά τη Σύσταση της Υπηρεσίας Ασύλου, αποτελεί αποτέλεσμα διαβούλευσης και νομοπαρασκευαστικού έργου μηνών, με στοιχεία πρωτόγνωρα και πολύ θετικά για την ευρύτητα της διαβούλευσης (συμμετοχή στην Επιτροπή Εμπειρογνωμόνων ενός σημαντικού αριθμού φορέων της κοινωνίας των πολιτών και στη Νομοπαρασκευαστική τεσσάρων εξω-υπηρεσιακών φορέων).

·Αυτό που είναι κρίσιμο και θα πρέπει να προσεχθεί ιδιαίτερα για την επιτυχή έκβαση του εγχειρήματος, είναι η στελέχωση της νέας Υπηρεσίας με επαρκές και κατάλληλα εκπαιδευμένο προσωπικό (συμπεριλαμβανομένου ειδικού επιστημονικού προσωπικού) για να μη καταλήξει σε μια νωθρή και δυσλειτουργική δημόσια υπηρεσία. Και βέβαια, η εξασφάλιση ύπαρξης διερμηνέων σε όλα τα στάδια της διαδικασίας, από την παραλαβή και εξέταση των αιτημάτων μέχρι την κοινοποίηση της απόφασης, για όλες τις γλώσσες που απαιτούνται.

(β) Για τη σύσταση Υπηρεσίας και Κέντρων Πρώτης Υποδοχής

·Αρκεί μια επίσκεψη στον Έβρο, για να διαπιστώσει κανείς (α) τα αδιέξοδα και την αναποτελεσματικότητα της τρέχουσα πολιτικής «υποδοχής» (κατ’ ευφημισμό) των εισερχομένων στη χώρα χωρίς νομιμοποιητικά έγγραφα  και (β) τις σοβαρές ελλείψεις και προβλήματα, ιδιαίτερα αναφορικά με τις συνθήκες κράτησης, που εκθέτουν τη χώρα διεθνώς.  Η κατάσταση είναι κυριολεκτικά τραγική, και από πλευράς αδυναμίας του Κράτους να διαχειριστεί ένα τεράστιο όγκο ανθρώπων που καταφθάνουν στην Ελληνική επικράτεια, και από πλευράς ανθρωπίνων δικαιωμάτων.

·Σήμερα, με την Ελλάδα να αποτελεί την κύρια πύλη εισόδου στην ΕΕ για μετανάστες και πρόσφυγες (χωρίς μηχανισμούς ουσιαστικής αλληλεγγύης και καταμερισμού ευθυνών μεταξύ κρατών μελών της ΕΕ), εκατοντάδες άτομα  στοιβάζονται  σε άθλιες συνθήκες στα κέντρα διοικητικής κράτησης, χωρίς καμία διάκριση, σε συνθήκες που προσβάλλουν την ανθρώπινη αξιοπρέπεια (όποιος έχει επισκεφθεί ένα κέντρο κράτησης καταλαβαίνει πολύ καλά τί εννοώ), ενόψει μιας απέλασης/ επαναπροώθησης  που, κατά κανόνα, δεν είναι εφικτή, για να αφεθούν ελεύθεροι με μια διαταγή να εγκαταλείψουν τη χώρα και, στην πραγματικότητα, να αναζητήσουν καταφύγιο στην Αθήνα ή την Πάτρα και την Ηγουμενίτσα, από όπου ελπίζουν να καταφέρουν να φύγουν για άλλους προορισμούς.  Στη διάρκεια της παραμονής τους στα σύνορα, δεν τυγχάνουν καμιάς ουσιαστικής βοήθειας (διερμηνείας, ενημέρωσης, νομικής συνδρομής), δεν γίνεται εξακρίβωση του προφίλ και των αναγκών τους, δεν εντοπίζονται οι ευάλωτες ομάδες και τα άτομα που ενδεχομένως έχουν ανάγκη διεθνούς προστασίας.

* Το Σχέδιο Νόμου, με τη δημιουργία της Υπηρεσίας και των Κέντρων Πρώτης Υποδοχής, θέτει τις βάσεις για μια διαφορετική προσέγγιση στο ζήτημα της αντιμετώπισης των νεο-εισερχομένων αλλοδαπών (μεταξύ των οποίων και προσφύγων), που φθάνουν στη χώρα χωρίς νομιμοποιητικά έγγραφα. Δεν  λύνει, φυσικά, από μόνο του, το ζήτημα της πίεσης που δημιουργείται λόγω των ροών, κάτι τέτοιο απαιτεί πολύ περισσότερο από νομοθετικά μέτρα, ανάμεσα στα άλλα και Ευρωπαϊκή αλληλεγγύη και κατανομή των υποχρεώσεων ανάμεσα στα κράτη μέλη της ΕΕ (αντί για μηχανισμούς σαν αυτόν του Κανονισμού Δουβλίνου, που επιβαρύνουν δυσανάλογα τις χώρες πρώτης εισόδου και είναι και άδικες για τον πρόσφυγα).  Επιχειρεί όμως να αντιστρέψει τη λογική της αδιάκριτης, μακροχρόνιας και αναποτελεσματικής κράτησης σε κάκιστες συνθήκες, με αυτή της λειτουργίας μηχανισμών εξακρίβωσης «προφίλ» και αναγκών, ολιγοήμερης στέρησης της ελευθερίας για τη διενέργεια και μόνο αυτών των λειτουργιών, και παραπομπή των νεο-εισερχομένων σε περαιτέρω διαδικασίες, ανάλογα με την κατάσταση ή τις ανάγκες της κάθε ομάδας (διαφορετική μεταχείριση για τους αιτούντες άσυλο, τα ασυνόδευτα παιδιά, τα θύματα βασανιστηρίων ή εμπορίας προσώπων, και διαφορετική για αυτούς που πρόκειται να κρατηθούν ενόψει απέλασης, εφόσον η τελευταία δεν παραβαίνει διεθνείς κανόνες).

* Για την ΥΑ ιδιαίτερη σημασία έχει ο εντοπισμός των προσώπων που χρήζουν διεθνούς προστασίας ή ανήκουν σε ευάλωτες ομάδες προκειμένου να τύχον της αναγκαίας μεταχείρισης και προστασίας. Επίσης, η οργάνωση του συστήματος αποτελεσματικών παραπομπών που θα διενεργούνται σε συνέχεια της εξόδου των νεοεισερχομένων από τα Κέντρα Πρώτης Υποδοχής.  Γι αυτό θεωρεί κρίσιμη  την ενίσχυση των προβλεπομένων δομών και διαδικασιών με εξειδικευμένο πολιτικό προσωπικό, φορείς της κοινωνίας των πολιτών (ο ρόλος των Μη Κυβερνητικών Οργανώσεων και τοπικών ομάδων για τα δικαιώματα των προσφύγων και μεταναστών, έχει αποδειχθεί ιδιαίτερα χρήσιμος σε θέματα προστασίας αλλά και ανθρωπιστικής αρωγής) και εξωτερικούς μηχανισμούς ελέγχου της λειτουργίας των Κέντρων Πρώτης Υποδοχής. Από αυτό, θα κριθεί σε μεγάλο βαθμό η αποτελεσματικότητα στην πράξη του νέου θεσμού.

·Αν και ο βασικός κορμός των διατάξεων ακολουθεί τις προτάσεις των Επιτροπών (Εμπειρογνωμόνων και Νομοπαρασκευαστικής), ο Οργανισμός μας επισημαίνει ότι  έχουν συρρικνωθεί οι εγγυήσεις προστασίας, κυρίως σε ότι αφορά τα δικαιώματα των υπό περιορισμό τελούντων στα ΚΕΠΥ. Γι αυτό και επαναφέρει το Σχόλιο που διατύπωσε στο άρθρο 13 παρ. 3, για συμπερίληψη –ρητά- βασικών δικαιωμάτων κατ’επιταγήν των ευρωπαϊκών δεσμευτικών και διακηρυκτικών κειμένων για τα δικαιώματα των τελούντων υπό κράτηση (με αυτό ισοδυναμεί η στέρηση της προσωπικής ελευθερίας στα ΚΕΠΥ) : (α) δικαίωμα στην ενημέρωση για το νομικό καθεστώς τους, τα δικαιώματα και τις υποχρεώσεις τους, καί όλες τις αποφάσεις που τους αφορούν (πχ εξακρίβωση εθνικότητα ή ηλικίας, χρόνος κράτησης κλπ.), σε γλώσσα που κατανοούν, με επαρκή διερμηνεία, (β) δικαίωμα σε νομική συνδρομή, δηλαδή σε πρόσβαση σε δικηγόρο, (γ) δικαίωμα επικοινωνίας με ΥΑ και άλλες οργανώσεις/οργανισμούς, και τέλος (σημαντικό) (δ) δικαίωμα σε δικαστική κρίση της νομιμότητας της κράτησης.

(γ) Για την Προσαρμογή της ελληνικής νομοθεσίας στις διατάξεις της Οδηγίας 2008/115/ΕΕ περί «επιστροφής»

* Γενική επιφύλαξη της Ύπατης Αρμοστείας ως προς το Κεφάλαιο της Επιστροφής: Η Υ.Α., στη θέση της ενόψει της Πρότασης Οδηγίας για την επιστροφή την οποία εξέδωσε τον Ιούνιο 2008, υποστήριξε ότι η εν λόγω Πρόταση δεν περιείχε όλες τις απαραίτητες εγγυήσεις προκειμένου να εξασφαλισθεί ότι η επιστροφή των υπηκόων τρίτων χωρών θα πραγματοποιηθεί με σεβασμό στην ασφάλεια και αξιοπρέπεια των επιστρεφομένων, και συνεπώς η Ύπατη Αρμοστεία δεν υποστήριξε την Πρόταση Οδηγίας. Η επιφύλαξή μας αυτή παραμένει, απέναντι στην Οδηγία καθεαυτή.

·Η παράγραφος 8 του Προοιμίου της Οδηγίας ορίζει ως προϋπόθεση για τη νομιμότητα της επιστροφής, τη δίκαιη και αποτελεσματική εφαρμογή των διαδικασιών ασύλου, οι οποίες θα πρέπει να σέβονται απαρέγκλιτα την αρχή της μη επαναπροώθησης.  Η Υ.Α., για όσο διάστημα διαρκεί η αναμόρφωση του συστήματος ασύλου στην Ελλάδα και πριν γίνουν φανερά στην πράξη απτά αποτελέσματα των προσπαθειών εξυγίανσης, διατηρεί πλήρως τη θέση της ότι οι διαδικασίες ασύλου στην Ελλάδα σήμερα υπολείπονται των βασικών εγγυήσεων και συνεπώς εκφράζει τις σοβαρές επιφυλάξεις της ως προς την εφαρμογή των διατάξεων του παρόντος Κεφαλαίου σε απορριφθέντες αιτούντες άσυλο. Οι τελευταίοι, στο μέτρο που δεν έχουν διέλθει μία δίκαιη διαδικασία ασύλου και άρα δεν έχει διαπιστωθεί με ασφάλεια η προσφυγική τους ή μη ιδιότητα, τυχόν απομάκρυνσή τους μπορεί να οδηγήσει τη χώρα σε παραβίαση της αρχής της μη επαναπροώθησης. Συνεπώς, είναι απαραίτητη η εξασφάλιση στο μέγιστο βαθμό των απαραίτητων εγγυήσεων (διερμηνεία, πληροφόρηση, νομική συνδρομή) έτσι ώστε η επιστροφή να είναι σύννομη.

·Ως προς το Πεδίο εφαρμογής (αρθ. 17 παρ.2α): Δημιουργούνται δύο ταχύτητες κρατουμένων προς επιστροφή/απέλαση, χωρίς να προκύπτει ο αιτιολογικός λόγος της διαφορετικής μεταχείρισης: αυτοί στους οποίους θα εφαρμόζεται ο παρόν Νόμος και αυτοί ως προς τους οποίους θα εφαρμόζεται ο Ν.3386/2005. Ουσιαστικά εκτός του πεδίου εφαρμογής του παρόντος παραμένουν οι συλληφθέντες στα σύνορα νεοεισερχόμενοι χωρίς τις νόμιμες διατυπώσεις (αν και η Οδηγία επιτρέπει την εφαρμογή των διατάξεών της και σε αυτήν την κατηγορία), αντίθετα με αυτούς που κρατούνται προς απέλαση μετά τη σύλληψή τους στο εσωτερικό της χώρας . Θα πρέπει η αντίστοιχη διάταξη να περιλαμβάνει και τις δύο κατηγορίες.

* Ως προς το άρθρο 30 παρ. 6, Κράτηση: Η κράτηση ενόψει εκτέλεσης απόφασης απομάκρυνσης μπορεί να επεκταθεί για διάστημα μέχρι και 12 μηνών. Προτείνεται να μειωθεί σημαντικά η διάρκεια της κράτησης , ιδιαίτερα δε εάν ληφθεί υπόψη ο συχνός υπερπληθυσμός των Κέντρων Κράτησης στην Ελλάδα ο οποίος έχει οδηγήσει σε ιδιαίτερα ανεπαρκείς και προβληματικές συνθήκες κράτησης για τις οποίες η χώρα έχει επικριθεί από διεθνείς οργανισμούς και έχει καταδικασθεί από το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου.

* Ως προς την Κράτηση ανηλίκων και οικογενειών (άρθρο 32): Η κράτηση των ανηλίκων δεν πρέπει να επιτρέπεται. Ιδίως οι ασυνόδευτοι πρέπει να παραπέμπονται σε κατάλληλες δομές που μπορούν να μεριμνήσουν για τις ιδιαίτερες ανάγκες τους.

ΕΠΙΛΟΓΟΣ

* Η ΥΑ πιστεύει ότι το Σχέδιο Νόμου, ιδιαίτερα όσον αφορά τη σύσταση νέας Υπηρεσίας Ασύλου με πλήρη απεμπλοκή της αστυνομίας, αποτελεί τομή στα μέχρι σήμερα δεδομένα, και καλεί τη Βουλή να το υπερψηφίσει.
* Επίσης θεωρεί καινοτομία τη δημιουργία Κέντρων Πρώτης Υποδοχής στα σημεία εισόδου, στηρίζει την ιδέα και τις βασικές ρυθμίσεις, και σημειώνει πως το σύστημα χρειάζεται συμπληρωματικά μέτρα στο άμεσο μέλλον (ιδιαίτερα αναφορικά με τις παραπομπές και τις αντίστοιχες δομές) για να λειτουργήσει αποτελεσματικά.
* Τέλος καλεί για περισσότερες εγγυήσεις αναφορικά με τις επιστροφές, ενώ θεωρεί ρεαλιστική και επιβεβλημένη την καταγραφή όσων αλλοδαπών η απομάκρυνση από τη χώρα δεν είναι εφικτή, με προσωρινό καθεστώς «αναβολής απομάκρυνσης» και διαμονής, που τελικά θα αναγνωρίζει την υπάρχουσα κατάσταση (ότι οι άνθρωποι που, για διάφορους λόγους, δεν απελαύνονται θα πρέπει να αποκτήσουν οντότητα) και θα περιορίζει τα φαινόμενα περιθωριοποίησης, εκμετάλλευσης και ενδεχόμενης παραβατικότητας.

Ύπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες,  20 Δεκεμβρίου 2010

« Επιστροφή