Η εντεινόμενη τραγωδία στη Μεσόγειο αποτελεί τη μεγαλύτερη δοκιμασία για τις δυτικές ανθρωπιστικές αξίες εδώ και δύο γενιές. Εάν δεν είμαστε προσεκτικοί, κινδυνεύουμε να απολέσουμε τις πιο θεμελιώδεις αρχές μας, με συνέπειες που θα έχουν αντίκτυπο για δεκαετίες. 

Περισσότερες από 1.700 ψυχές, που εγκατέλειψαν τη χώρα τους για έναν ασφαλέστερο κόσμο, έχουν ήδη χαθεί στη θάλασσα τη φετινή χρονιά. Αυτόν το μήνα και μόνο, έχει πνιγεί διπλάσιος αριθμός ανθρώπων απ’ ό,τι ολόκληρο το 2013. Την περασμένη εβδομάδα, γίναμε μάρτυρες του πιο πολύνεκρου ναυαγίου που έχει καταγράψει ο οργανισμός μου στη Μεσόγειο έως σήμερα. Και, η  άνοιξη έχει μόλις ξεκινήσει. 

Είναι καιρός οι Ευρωπαίοι να εγκαταλείψουμε την ψευδαίσθηση ότι μπορούμε να απομονωθούμε από την κρίση. Η περιοχή μας περνάει τη μεγαλύτερη ανθρωπιστική καταστροφή μετά το Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, αλλά η ανταπόκρισή μας υστερεί κατά πολύ. Ήρθε η στιγμή να επιταχύνουμε τη δράση μας. 

Το πρώτο πράγμα που πρέπει να κάνουμε είναι να είμαστε ειλικρινείς για το τι συμβαίνει. Μεταξύ άλλων, να αναγνωρίσουμε ότι το ζήτημα δεν είναι μόνο μεταναστευτικό: πολλοί από τους ανθρώπους που βρίσκονται στα πλοιάρια είναι πρόσφυγες που έχουν τραπεί σε φυγή λόγω συρράξεων και διώξεων. Αυτό σημαίνει ότι έχουμε μια αδιαμφισβήτητη νομική υποχρέωση να τους παρέχουμε προστασία. Η αναζήτηση ασύλου δεν είναι μόνο οικουμενικό ανθρώπινο δικαίωμα – επίσης αποτελεί μια πολιτική αρχή, που καθοδηγεί τα έθνη για χιλιάδες χρόνια και ανήκει στις θεμελιώδεις αξίες πάνω στις οποίες οικοδομήθηκε η σύγχρονη Ευρώπη. 

Ορισμένοι διατείνονται ότι, εάν επιτρέψουμε την είσοδο προσφύγων και άλλων υπηκόων τρίτων χωρών, απειλείται ο τρόπος ζωής της κοινωνίας μας. Όμως οι Ευρωπαίοι δεν θα προστατεύσουν την ταυτότητά τους, κρατώντας ανθρώπους εκτός της Ευρώπης. Αντίθετα, εάν προσφέρουμε στους πρόσφυγες προστασία και μέλλον, έτσι θα συντηρήσουμε ό,τι μας καθιστά αυτό που είμαστε. Για να γίνει αυτό, πρέπει να ακολουθήσουμε νέα πορεία. 

Τα συμπεράσματα της έκτακτης συνόδου που πραγματοποιήθηκε την Πέμπτη στις Βρυξέλλες καταδεικνύουν ότι η Ευρώπη αναγνωρίζει την ανάγκη για συλλογική δράση, προκειμένου να ανταποκριθεί στην τεράστια τραγωδία που εκτυλίσσεται στα σύνορά της. Η Ε.Ε. πρέπει να ξαναξεκινήσει άμεσα μια ολοκληρωμένη επιχείρηση έρευνας και διάσωσης, σε παρόμοιο πλαίσιο με την επιχείρηση Mare Nostrum, για τη διάσωση ανθρώπων που διατρέχουν κίνδυνο στη θάλασσα. Η ενίσχυση των κοινών ναυτικών επιχειρήσεων Τρίτων και Ποσειδών είναι καλοδεχούμενη, και ελπίζουμε ότι το αποτέλεσμα θα είναι να διασωθούν πολύ περισσότεροι άνθρωποι. 

Ωστόσο, γνωρίζουμε εκ πείρας ότι η επιτήρηση των συνόρων δεν συνιστά από μόνη της λύση σε μια κρίση που αφορά πρόσφυγες. Αυτό προκύπτει από μια απλή αλήθεια: δεν γίνεται να αποτρέψουμε ανθρώπους που τρέπονται σε φυγή επιχειρώντας να σώσουν τη ζωή τους. Θα έρθουν ούτως ή άλλως. Η επιλογή που έχουμε έγκειται στο πόσο καλά και πόσο ανθρώπινα θα διαχειριστούμε την άφιξή τους.  

Τα κράτη της Δύσης πρέπει επίσης να δεσμευθούν ότι θα θεσπίσουν περισσότερες νόμιμες εναλλακτικές λύσεις για τους πρόσφυγες που αναζητούν προστασία, όπως τα διευρυμένα προγράμματα μετεγκατάστασης από τρίτες χώρες και εισδοχής για ανθρωπιστικούς λόγους, η ενισχυμένη οικογενειακή επανένωση, τα προγράμματα ιδιωτικών χορηγιών και οι θεωρήσεις εισόδου για εργασία και σπουδές. Εάν δεν υπάρχουν ρεαλιστικές εναλλακτικές δίοδοι για να φτάσουν οι άνθρωποι στην ασφάλεια, η αναγκαία αύξηση της διεθνούς προσπάθειας για την καταπολέμηση της διακίνησης ανθρώπων δεν είναι πιθανό να φέρει αποτελέσματα.

Ορισμένες από τις πιο πρόσφατες προτάσεις επιμερισμού της ευθύνης εντός της Ε.Ε., όπως η καλύτερη υποστήριξη των χωρών που δέχονται τις περισσότερες αφίξεις, η έκτακτη επανεγκατάσταση προσφύγων μεταξύ των κρατών μελών της Ε.Ε. και ένα πιλοτικό πρόγραμμα για αυξημένη μετεγκατάσταση από τρίτες χώρες, αποτελούν ένα πρώτο βήμα. Ωστόσο, πρέπει να γίνουν πολύ περισσότερα. Πρέπει να διαμοιράσουμε ευρύτερα την ευθύνη εντός της Ευρώπης, διότι πολύ απλά δεν είναι βιώσιμο ένα σύστημα στο οποίο δύο μόνο κράτη της Ε.Ε –η Γερμανία και η Σουηδία– δέχονται την πλειοψηφία των προσφύγων.

Δεν μπορούμε πλέον να ικανοποιούμε τις υποχρεώσεις μας, απλώς χρηματοδοτώντας  προγράμματα σε άλλες χώρες. Οι κοινότητες που φιλοξενούν πρόσφυγες στη Μέση Ανατολή και την Αφρική έχουν ήδη επιβαρυνθεί πάρα πολύ. Στο Λίβανο, για παράδειγμα, πλέον πάνω από το ένα τέταρτο του πληθυσμού είναι πρόσφυγες.

Είναι σαφές ότι η κρίση στη Μεσόγειο δεν θα λήξει, όσο δεν αντιμετωπίζονται οι βασικές αιτίες που τρέπουν τους ανθρώπους σε φυγή. Αυτό σημαίνει ότι πρέπει να υπάρξει αυθεντική δέσμευση να επιλυθούν οι συρράξεις που μαίνονται σε όλο τον κόσμο, και να αποτραπούν νέες. Επίσης απαιτείται να επανεξετάσουμε τον τρόπο σχεδιασμού και κατανομής της αναπτυξιακής βοήθειας, και να διασφαλίσουμε ότι η ανθρώπινη κινητικότητα συμπεριλαμβάνεται στο αναπτυξιακό παράδειγμα. Η Ευρώπη, αντί απλώς να μεταθέτει το πρόβλημα στις φτωχότερες χώρες διέλευσης όπως εκείνες της Βορείου Αφρικής, πρέπει να βοηθήσει αυτές τις κυβερνήσεις να παρέχουν προστασία σε πρόσφυγες και άλλους ανθρώπους με πιο αποτελεσματικό τρόπο. 

Εάν τα κράτη της Δύσης συνεχίσουν να ανταποκρίνονται κατά κύριο λόγο κλείνοντας τις πύλες τους, θα συνεχίσουμε να οδηγούμε χιλιάδες απελπισμένους ανθρώπους στα χέρια ενός αναπτυσσόμενου εγκληματικού υποκόσμου, γεγονός που θα μας καταστήσει λιγότερο ασφαλείς. 

Στον απόηχο της τελευταίας κρίσης με παρόμοια έκταση, μετά το Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, οι παγκόσμιοι ηγέτες συμφώνησαν σε ένα σύστημα-ορόσημο επιμερισμού της ευθύνης για την προστασία όσων εξαναγκάζονται να εγκαταλείψουν την πατρίδα τους. Η Σύμβαση του 1951 για το Καθεστώς των Προσφύγων δεν γεννήθηκε μέσα από έναν ονειρικό ιδεαλισμό. Μετά από χρόνια συγκρούσεων, και καθώς ξεκινούσε ένας νέος, ψυχρός πόλεμος, αποτελούσε ένα βαθιά πραγματιστικό έγγραφο. 

Αυτό που κατάλαβαν τότε οι ηγέτες ήταν ότι, ακόμα και στις χειρότερες περιστάσεις, η ασφάλεια προκύπτει όταν διαχειριζόμαστε μια κρίση, όχι όταν κρυβόμαστε από αυτή. Και, ότι μόνο η αλληλεγγύη και μια αυθεντικά συλλογική ανταπόκριση μπορούν να βάλουν τέλος στα δεινά σε μαζική κλίμακα.  

Πρέπει να λάβουμε υπ’ όψιν το μάθημά τους. Έχει φτάσει η στιγμή να αναλάβουμε ευθύνη όλοι μας, όχι μόνο όσοι βρίσκονται στην πρώτη γραμμή. Πρέπει να θέσουμε τις αξίες μας σε εφαρμογή. Διότι οι αξίες που εγκαταλείπουμε στα δύσκολα δεν είναι καν αξίες. 

Για στιγμές σαν κι αυτή δημιουργήσαμε το ανθρωπιστικό σύστημα. Δεν πρέπει να το εγκαταλείψουμε ακριβώς τη στιγμή που το έχουμε τόσο πολύ ανάγκη. 

Άρθρο γνώμης του António Guterres, Ύπατου Αρμοστή του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες, που δημοσιεύθηκε την Πέμπτη, 23 Απριλίου 2015, στο περιοδικό Time